میراث مکتوب- دکتر محمّد احتشام الدین، استاد مرکز تحقیقات فارسی (وابسته به دانشگاه اسلامی عَلیگَر، هندوستان) براساس نسخه‌های خطّی «اقتباس الانوار» موجود در هندوستان، این اثر را تصحیح و منتشر کرد.
اقتباس الانوار اثر مهمِ محمّد اکرم بَراسوی و تذکره‌ای دربارۀ صوفیان سلسلۀ چشتیه است که در بعضی منابع به نام «سواطع الانوار» خوانده شده است.
محمّد اکرام بَراسوی اقتباس الانوار را در 1132 هجری در دهلی آغاز نمود و در مدت تقریباً چهار ماه آن را به اتمام رسانید. وی در مقدّمه کتابش منابعی را که مورد استفاده قرار داده، معرفی کرده است.
محمّد اکرم بَراسوی بن محمّد علی بَراسوی بن اله‌بخش بن شیخ اسماعیل بَراسوی در «بَراس»، قصبه‌ای در ایالت هَریانا از توابع کَرنال، به دنیا آمد. جدِ وی شیخ اله‌بخش بن شیخ اسماعیل از مشایخ معروف زمان بود که در «بَراس» زندگی می کرد و خرقه خلاف از پدر خود شیخ اسماعیل ثانی و خرقه دیگر از شاه میر لاهوری به او رسیده بود. سلسلۀ نسب وی به ابوحنیفه می‌رسید و از طرف مادر حنفی و نعمانی و از جانب مادر از سادات حسینی بود.
محمّد اکرم بَراسوی از عارفانی است که در دورۀ اورنگ زیب عالَم گیر و بهادرشاه اول در هندوستان می‌زیست. وی مرید شیخ سوندها سفیدونی بود.
«بوارق الانوار»؛ «بحرالاسرار»؛ «اسرار عشقیه»؛ «جواهر ستّه»؛ «شرح الله لی (شرح جواهر ستّه)»؛ «حدایق المجالس (ملفوظات)»؛ «دو شرح الف و بی» و «مکتوبات»؛ «مراة الاسرار»؛ «سیرالاقطاب»؛ «سیرالاولیاء» ؛ «بحرالمعانی»؛ «شواهدالنبوة»؛ «روضة الشهداء»؛ «روضة الصفا»؛ «روضة الاحباب»؛ «حبیب السیر»؛ «لطایف اشرفی»؛ «مکتوبات شاه اشرف جهانگیر»؛ «نفحات»؛ «تحفة الراغبین»؛ «تحفة القادریه تکمله غوث الصمدانی»؛ «عروة الوثقی»؛ «چهل مجلسِ شیخ علاءالدوله سمنانی»؛ «سبع سنابل»؛ «کشف المحجوب»؛ «سیرالعارفین»؛ «اخبارالاخیار»؛ «رونق المجالس»؛ «ترجمه حکایات الصالحین»؛ «اسرارالسالکین»؛ «طبقات حسامیه»؛ «جامع السّلاسل»؛ «ملفوظ حوض شمسی»؛ «شرح دیوان امیرالمومنین علی ع» ؛ «جوامع الکلم ملفوظ سید محمد گیسودراز»؛ «فتوحات مکی»؛ «شرح فارسی فصوص الحکم»؛ «تذکرة الاولیاء» ؛ «انوارالعیون»؛ «مکتوبات شیخ عبدالقدوس گنگوهی»؛ «لطایف قدوسی» و از جمله آثار او هستند.
محمّد احتشام الدین «اقتباس الانوار» را که به نثر فارسی نوشته شده بر اساس نسخه‌های کتابخانۀ رضا رامپور (تاریخ کتابت: 1225ق- این نسخه اساس قرار داده شده است)، کتابخانۀ مولانا آزاد دانشگاه اسلامی علیگر (تاریخ کتابت: 1320ق) و کتابخانۀ مولانا آزاد دانشگاه اسلامی علیگر، ذخیره حبیب گنج (تاریخ کتابت: 1283ق) تصحیح و منتشر کرده است.
تذکره اقتباس الانوار مشتمل بر یک مقدّمه و چهار اقتباس است و هر یک از این اقتباس‌ها به سه نور تقسیم می‌شوند.
فهرست کتاب، جلد اول
– پیشگفتار- از: آذرمیدخت صفوی
– مقدّمه مصحح
– مقدّمه مؤلف
– مقدّمه کتاب
– ذکر خرقۀ خلافت
– ذکر چهارده خانواده اصل
– ذکر سیزده خانواده فرع
– اسامی رجال الله اقطاب و غوث و غیره
– بیان مشرب صوفیه اهل صفا
– بیان ولایت مطلقه و مقیّده
اقتباس اول
– نور اول: ذکر حضرت رسالت پناه صلی الله علیه و سلّم
– نور دوم: ذکر خلفای راشدین:
امیرالمؤمنین ابوبکر صدّیق – امیرالمؤمنین عمربن الخطاب- امیرالمؤمنین عثمان ابن عفّان- امیرالمؤمنین علی ابن ابی طالب
نور سوم: ذکر ائمه معصومین:
امام حسن مجتبی رضی الله عنه – امام حسین رضی الله عنه- امام زین العابدین رضی الله عنه- امام باقر رضی الله عنه- امام جعرصادق رضی الله عنه- امام موسی کاظم رضی الله عنه- امام علی بن موسی رضا – امام ابوجعر محمّدبن علی رضا – امام ابوالحسن علی الهادی بن محمّد – امام ابومحمّد حسن بن علی – امام مهدی رضی الله عنه- سیّد محی الدین عبدالقادر جیلانی
اقتباس دوم
– نور اول: امام حسن بصری- خواجه عبدالواحد بن زید- خواجه فضیل بن عیاض- حضرت ابراهیم ادهم بلخی – خواجه حذیفه مرعشی
– نور دوم: خواجه هبیره بصری- خواجه ممشاد علو دینوری – خواجه ابواسحاق چشتی- خواجه ابواحمد ابدال چشتی- خواجه ابومحمد چشتی
– نور سوم: خواجه ناصرالدین ابویوسف چشتی- خواجه قطب الدین مودود چشتی- خواجه حاجی شریف زندنی- خواجه عثمان هارونی.
فهرست کتاب، جلد دوم
– پیشگفتار / سیّد محمّد اسد علی خورشید
– سخنی چند از مصحّح
– اقتباس سوم
– نور اول: در ذکر خواجه معین الدین چشتی، خواجه قطب الدین بختیار اوشی و حضرت خواجه فریدالدین گنج شکر
– ذکر حضرت خواجه معین الدین حسن سجزی چشتی: حسب و نسب- رسیدن حضرت خواجه به خدمت عثمان هارونی و گرفتن خرقه خلافت از وی – ملاقات حضرت خواجه با حضرت غوث الاعظم- حکایت اسلام آوردن هفت تن از کفّار- ورود به اَجمیر- اسلام آوردن اَجیپال جوگی – شیوع اسلام در هند در وقت سلطان معز الدین – اولاد امجاد حضرت خواجه بزرگ- کلمات حقایق و معارف حضرت خواجه بزرگ- وصال حضرت خواجه بزرگ- وجه تسمیه اجمیر- خلفای حضرت خواجه بزرگ- سالار مسعود غازی و شهادت وی قدّس سرّه
– ذکر حضرت خواجه قطب الدین بختیار کاکی اوشی چشتی: حسب و نسب- تعلیم و تربیت – ورود مسعود حضرت قطب الاقطاب به دهلی- گفتگوی سماع – وفات حضرت قطب الاقطاب- خلفای حضرت قطب الاقطاب
– ذکر حضرت خواجه فریدالدین گنج شکر: سلسله نسب حضرت گنج شکر- یک صد و یک القاب و اسمای دیگر حضرت گنج شکر-نود و نُه نام حضرت گنج شکر- احوال دریای هستی- واقعه حضرت شاه محمد اکرم- وفات حضرت گنج شکر- احوال محبوب الهی قدّس سرّه- احوال حضرت خواجه نصیرالدین چراغ دهلی- اولاد حضرت گنج شکر- خلفای حضرت گنج شکر
– نور دوم: در ذکرحضرت سلطان علاءالدین علی احمد صابر و حضرت شاه شمس الدین ترک پانی پَتی و حضرت شیخ جلال الدین پانی پَتی
– ذکر سلطان علاءالدین علی احمد صابر
– ذکر احوال شیخ شمس الدین ترک پانی پَتی
– احوال حضرت شاه شرف الدین بوعلی قلندر پانی پَتی
– ذکر حضرت خواجه مخدوم شیخ جلال الدین پانی پَتی
– نور سوم: ذکر حضرت خواجه مخدوم شیخ احمد عبدالحق رُدولوی و شیخ عارف احمد عبدالحق و شیخ محمد بن عارف احمد عبدالحق
– ذکر مخدوم شیخ رُدولوی: سلسله نسب – ذکر توشه شریف حضرت شیخ مخدوم احمد عبدالحق- بیان تسبیح نام پاک حضرت شیخ مخدوم احمد عبدالحق- ذکر شیخ کبیر حایک- چهار کس از اولیای بعد از وفات در قبر تصرّف می کنند- ذکر احوال حضرت مخدوم عارف عبدالحق – معنای العلم حجاب الاکبر- ذکر احوال شیخ محمّد بن عارف احمد عبدالحق – نکاح قطب العالم
– اقتباس چهارم
– نور اول: در ذکر مجملی از احوال فیض مآل حضرت شیخ عبدالقدوس گَنگوهی الحنفی و حضرت شیخ جلال الدین تهانسیری و حضرت شیخ نظام الدین تهانسیری: ذکر احوال حضرت بندگی شیخ عبدالقدّوس گنگوهی – قصه حسب و نسب حضرت عبدالقدّوس گنگوهی – بیان سلطان الذکر – بیان احوال جوگی صاحب استدراج- بیان اسرار توحید وجود و شهود- وفات حضرت شیخ عبدالقدّوس گنگوهی- خلفای حضرت قطب العالم- ذکر شیخ جلال الدین تهانسیری – احوال حضرت شیخ نظام الدین بلخی – بیان مسئله رویت
– نور دوم: در ذکر شیخ ابوسعید گَنگوهی و شیخ محمد صادق بن فتح الله گَنگوهی و شیخ داود بن حضرت شیخ محمدصادق گَنگوهی الحنفی و شیخ سوندها سفیدونی:
– احوال شیخ ابوسعید گنگوهی – خلفای شیخ شیخ ابوسعید گنگوهی – بیان خلافت، اقسام وی و دیگر مایحتاج آن- بصر افضل است یا سمع
– احوال حضرت شیخ محمدصادق گَنگوهی- طریق ذکر جهر- بیان طریق سه پایه مراقبه هوا- فرق در بیان واقع شیخ ابراهیم و شیخ یوسف و بیان تدلی و تدالی بیان محبوبیت که بر دو قسم است اصلی و ظلی
– ذکر احوال حضرت بندگی شیخ داود گَنگوهی: اقسام حالات وجد و سماع – کیفیت و ارادت بندگی شیخ داود قدّس سرّه – گفتن غرض گویان به عالمگیر بادشاه در حق شیخ داود- در بیان حرمت غنا و حلّت آن- ملاقات داراشکوه با حضرت بندگی شیخ داود قدّس سرّه- قرآت ترتیب بسم الله و حرز یمانی و دیگر اسماء در پیران چشت- خلفای بندگی شیخ داود قدّس سرّه
– احوال بندگی شیخ سوندها سفیدونی: بیعت که واجب است یا سنّت یا مستحب؟ طریق مرید کردن- صوفی را از کجا صوفیه نام نهاده اند- مرید را لازم است که شجره یاد دارد و بعد هر نماز بخواند تجدید بیعت، سنّت است- پیر بیعت یکی می باشد – قصه ارادت و بیعت مولف
– نور سوم: در بیان احوال جد پدری مولف شیخ اله بخش و پدر مولف شیخ محمد علی ابن شیخ اله بخش الحنفی البراسوی
– احوال شیخ اله بخش – اولیای بر دو گونه اند مستورین و ظاهرین- سلسله نسب شیخ اله بخش- ذکر بندگی شیخ محمّد علی بَراسوی- تصوّر شیخ- حب شیخ و حب رسول و حب خدا درین زمانه مردم ندارند- کییت کمال فنا فی الرسول و فنا فی الشیخ – اولاد شیخ محمّد علی بَراسوی
– فهرست آیات قرآنی
– فهرست احادیث
– فهرست اقول عرفا و بزرگان
– فهرست ابیات فارسی / عربی
منبع: پایگاه خبری نسخ خطی