میراث مکتوب- کتاب «خلاصة السیاق» اثر سیدمیرزا حسنخان دبیر قاجار تفرشی، با تصحیح علیرضا نیکنژاد از سوی نشر مدید چاپ و منتشر شد.
این رساله، یکی از کتابهای مجمل و نسبتاً مهم در فن سیاق است که در دورۀ مشروطیت به رشتۀ نگارش درآمده است. از فرازوفرود زندگی نویسندۀ کتاب اطلاعی در دست نیست و فقط بر اساس اظهار خودش، در خط و سیاق سررشتهای داشته است.
بنا بر اذعان نویسنده گرچه در این زمان، حساب ریاضی جایگزین فن سیاق در محاسبات شده، ولی از آنجایی که هنوز طبقۀ اصناف و کسبه و … از این شیوه در معاملات روزمره استفاده میکنند، تصمیم گرفته پس از سالها تفحص در خط و سیاق برای رفع احتیاجات کتابی در این زمینه بنویسد؛ لاجرم آن را به طریق اجمال نوشته و به «خلاصۀ السیاق» نامیده است. بر اساس مندرجات آغاز کتاب، متن این کتاب برای تسهیل محاسبات و خدمت به ابنای وطن نگاشته شده است.
این کتاب مشتمل بر مقدمه، دوازده فصل و خاتمه است. مؤلف در مقدمه به تعریف کوتاهی از علم سیاق پرداخته و در ادامه به دینار و تومان و شیوۀ محاسبات میپردازد. بخش خاتمه، بعضی از تناسبات و نوشتهجات لازمه و عنوانات سرعریضهجات و رقعهجات را دربر دارد.
در شناختن یک دینار الی یک کرور، در جمع، در تفریق، در کسور ارقام و کسور تسعه، در آداب ضرب، در تسعیر و قیمت سایر اقمشه، در تقسیم، در تبدیل، در مبادله، در مرابحه، در قبوضات لازمه دادوستد، و در آداب کتابچهنویسی و سربراتها و اصطلاحات سیاقی عناوین فصول دوازدهگانۀ این کتاب است.
اگرچه این کتاب به صورت خلاصه نوشته شده، ولی مؤلف محاسبات را با روشی ساده و روان بیان میکند که هر متعلمی مقدمات این فن را بهآسانی فراخواهد گرفت. افزون بر آن بخش عنواننویسی کتاب، با وجود اینکه امروزه بعضی از عنوانات و القاب و مناصب از بین رفته است، میتواند به عنوان راهنمای نامهنگاری و عنواننویسی مورد استفاده قرار گیرد.
تصحیح این رساله بر اساس نسخۀ چاپ سنگی به شمارۀ 9563 کتابخانۀ ملی ایران انجام شده است. تاریخ چاپ این نسخه در ماه صفر بیجیئیل سال 1326 هـ.ق است.