میراث مکتوب- مرحوم دکتر عباس ماهیار، استاد زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۵۷ دیوان اثیرالدین اخسیکتی را تصحیح انتقادی کرده و آن را در پنج مجلد به عنوان پایان‌نامۀ دورهٔ دکترای خود عرضه کردند اما در زمان حیات خود فرصت چاپ این اثر دست نداد. «تصحیح انتقادی دیوان اثیر اخسیکتی» پس از درگذشت ایشان با ویراستاری حمیرا زمردی، و به همت فرزندان وی از سوی نشر جام گل منتشر شد.
شاهین ماهیار دربارۀ ضرورت چاپ این اثر پس از فقدان استاد ماهیار به این نکته اشاره کرده است که متن پایان‌نامۀ دکتر ماهیار در برخی کتابفروشی‌های مقابل دانشگاه تهران به فروش می‌رسیده و همین امر، اسباب چاپ این کتاب را فراهم کرده است.
مرحوم استاد ماهیار در صفحۀ ۲۲ اثر خود به شرح احوال اثیر اخسیکتی پرداخته و اذعان می‌دارد که لقب شعری اخسیکتی، «اثیر» بوده است، ولیکن برخی از متأخران بدون اشاره به لقب شاعری وی، او را اثیرالدین گفته‌اند. اصل اثیر از ترکستان است، از شهر اخسیکت که مرکز فرغانه بوده و امروز در ازبکستان است.
مرحوم ماهیار با ذکر برخی تاریخ‌ها که در تذکره‌ها به‌عنوان سال وفات اثیر اخسیکتی آورده شده به خوانندگان می‌گوید که این شاعر بنا به اشاره‌ها و اشعار در چه زمانی زنده بوده است. به عنوان مثال قصیدۀ اثیر در فتح آذریابجان به دست طغرل بن ارسلان، بنا به دلایل تاریخی در سال ۵۸۴ یا ۵۸۵ هجری قمری سروده شده، و نشان می‌دهد که اخسیکتی در آن زمان زنده بوده است.
به گفتۀ استاد ماهیار، اثیر ورزیده‌طبع و نوآفرین بوده و در بین پیشروان قافلۀ سخن فارسی که در قرن ششم در ادب فارسی به کمال رسیده بودند، جای داشت، به‌طوری که او را افضل متقدیمن، ماه آسمان بیان و سخنگوی عالی‌مقدار و جامع کمالات نامیده‌اند.
بنا به نوشتۀ این استاد فقید زبان و ادبیات فارسی، شالوده ادبیات فارسی در قرن ششم بر مفاهیم فلسفی و حکمی، ریاضی، نجومی و طبیعی و نیز کلامی و دینی استوار بود و گویا این مسائل جزء جدایی‌ناپذیر ذهن اثیر بوده که در بسیاری از شعرهای او جلوه کرده است. اثیر دربارۀ همۀ معلومات زمان خود اندیشیده و از آن‌ها به گونه‌های مختلف در ساختن مضامین و مفاهیم شعری خود سود جسته است.
استاد ماهیار در بخش دیگری از نوشتۀ خود به استفاده اثیر از صنایع بدیع در شعر خود پرداخته است. به نظر ماهیار، اثیر نیز مانند دیگر شاعران سدۀ ششم که بیش از سایر سده‌ها از صنایع شعری استفاده می‌کردند، به این صنایع بدیع روی آورده بود و از جناس، استعاره و تشبیه، لفّ و نشر، مراعات‌النظیر، ترصیع و دیگر صناعات ادبی استفاده کرده است.
مرحوم استاد عباس ماهیار، دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات فارسی و از خاقانی‌شناسانی بود که در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ درگذشت.
«تصحیح انتقادی دیوان اثیر اخسیکتی» عنوان پایان‌نامۀ دکترای ایشان است که با ویراستاری و مقدمۀ حمیرا زمردی از سوی نشر جام‌گل منتشر شده است. این اثر در ۱۰۱۳ صفحه به قیمت ۱۹۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.
مریم مرادخانی