این رساله علیرغم کوچکی، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشکان، مخصوصاً اطبای مسلمان در طی عصور و قرون گذشته قرار داده است.
هدف رازی از نوشتن این رساله این بوده است که پزشکان هر منطقه با استفاده از داروهای بومی موجود در منطقه خود بتوانند بیماران را درمان کنند و چنانچه برای درمان به دارویی نیاز پیدا کردند و نتوانستند که در شهر و یا منطقه مسکونی خود آن دارو را پیدا کنند، از مشابه آن دارو استفاده کنند. رازی در این کتاب تفاوت استفاده از داروهای جایگزین را نیز ذکر است و مثلاً اظهار می‌دارد که باید داروی جایگزین به همان میزان و یا دو برابر و یا چند برابر مورد استفاده قرار گیرد تا اثر مناسب بر جای گذارد.
رازی در نگارش این رساله از تحقیقات و بررسی بسیاری از پزشکان یونانی نظیر جالینوس، پولس، دیسقوریدس و بدیغورس و همچنین از پزشکان دوران اسلامی نظیر یوحنا بن ماسویه استفاده کرده است.
رازی در این رساله ابتدا مقدمه‌ای درباره اهمیت موضوع بیان می‌کند و اعتقاد دارد که شناختن داروهای جایگزین ابزاری بسیار مهم برای پزشکان معالج است و چنانچه پزشکی از این ابزار بی‌بهره باشد، کار طبابت‌اش با مشکل جدی مواجه می‌شود. سپس رازی با استناد به نوشته‌های جالینوس، اصل جایگزین کردن داروها را ذکر می‌کند و سپس به توضیح درباره کتاب‌های پیشینیان در این‌باره پرداخت و اظهار کرد که علت نوشتن رساله این بود که کتاب‌های پیشینیان به همه موارد اشاره نداشته‌اند و وی تلاش دارد تا همه موارد مهم را در این رساله بیان کند.
نام داروها در این رساله بر اساس حروف ابجد دسته‌بندی شده‌اند. در این رساله رازی جایگزین ۱۲۶ دارو را ذکر می‌کند که شامل طیف وسیعی از داروهای گیاهی کاربردی در طب سنتی‌اند.
متن عربی این کتاب به صورت خطی در برخی از کتابخانه‌های دنیا وجود دارد و هنوز چاپ نشده است، به همین دلیل متن عربی نیز برای استفاده بیشتر در بخش پایانی کتاب جای دارد.
اما از این رساله دستنویس‌های بسیاری در دست است ولی متن آن تاکنون به صورت تحقیقی به چاپ نرسیده بود و کتاب حاضر اولین متن تحقیقی و حاوی ترجمه فارسی این رساله به شمار می‌رود، البته دکتر محمود نجم‌آبادی تصویر یک نسخه خطی آن را از مجموعه اهدایی مشکوه به دانشگاه تهران، در ضمن کتاب مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمد بن زکریای رازی آورده است که از این نسخه نیز در نگارش این اثر استفاده شده است.
مارتین لوی در ۱۹۷۱ با استفاده از نسخه ی خطی منحصر به فرد این رساله که در ایاصوفیه استانبول نگهداری می‌شود، گزیده‌ای از این رساله را به همراه گزیده رسالات ماسرجویه و بدیغورس به انگلیسی ترجمه و منتشر کرده است.
همچنین متن عربی رساله به همراه ترجمه انگلیسی و شرح مبسوطی از نام داروها توسط حکمای شورای مرکزی تحقیقات طب یونانی در دهلی نو هندوستان چاپ و منتشر شده است که محققان مذکوره از سه نسخه خطی برای تهیه متن عربی کتاب استفاده کرده‌اند که عبارتند از: نسخه کتابخانه آشیاتک سوسایتی، در شهر کلکته هندوستان؛ نسخه کتابخانه خدابخش در پتنه هندوستان و نسخه کتابخانه حکیم سید ظل الرحمان در علیگر هندوستان که نسخه چاپی مذکور علی رغم برخی از اشتباهات چاپی، نسخه‌ای بسیار مفید و سودمند بود که نویسنده در کنار سه نسخه‌ی خطی موجود در کتابخانه‌های ایران از آن استفاده نموده است.
این سه نسخه عبارتند از:
نسخه خطی کتابخانه مجلس: این نسخه به شماره ۲۸۲۴ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است که تاریخ کتابت آن ۱۲۵۷ قمری است و شامل دو رساله ابدال الادویه و برءالساعه می باشد. خط نسخه بسیار خوش خط و خوانا بوده و نسخ مشکی است و نام داروها سرخ رنگ نوشته شده است. این نسخه به عنوان نسخه اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.
نسخه خطی منقول از کتاب حجله العرائس: حجله العرائس کتابی طبی است که دربرگیرنده تعداد زیادی از کتب و رسائل طبی است که توسط حکیم ابوالحسن سالک محمد بن مالک الدین موید حموی کتابت شده است و تاریخ کتابت ان قرن یازده هجری است. تصویر این کتاب در دو مجلد قطور توسط موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی تهران در اسفند ۸۹ منتشر شده است.
نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران اهدایی استاد مشکوه: این نسخه به شماره ۱۸۱ در هفت صفحه است و تاریخ کتابت آن اواخر جمادی الاول سال ۹۸۹ قمری است و تصویر تمامی صفحات آن در کتاب مولفات و مصنفات رازی تالیف دکتر محمود نجم آبادی گراور شده است.
علاوه بر سه نسخه مذکور از کتاب چاپی ابدال الادویه المستعمله فی الطب و العلاج در دهلی نو نیز استفاده شده است که نسخه مذکور دربرگیرنده متن مقابله شده سه نسخه خطی کتابخانه خدابخش، کتابخانه ظل الرحمن و کتابخانه کلکته بوده است.
رساله داروهای جایگزین (ترجمه رساله ابدال الادویه) تألیف محمد بن زکریای رازی را احسان مقدس ترجمه کرده است. این کتاب در ۱۶۸ صفحه از سوی انتشارات نیلوبرگ در تهران منتشر شده است.
منبع: بساتین