میراث مکتوب – آرایههای تذهیب، پیش از آن که بر مرکز صفحه بنشیند و راه نظر به خیال مشتاقان بگشاید، در کنارههای صفحه و میان سطرها برآمد و در شمسهها، ترنجها، سرلوحها، کتیبهها و … شالوده کتابآرایی شد.
گرچه پارهای از آثار در نسخههای بازمانده از سدههای پیشین، جایگاه زرنگاری را بدون پیوستگی با خوشنویسی و نگارگری نشان میدهد، همواره شناخت تذهیب در سایه این هنرها گسترش یافته است. کتاب پیش رو، از نخستین پژوهشهایی است که به دیرینگی زرنگاری، نقوش و گوناگونی آن، جدا از خوشنویسی و نگارگری میپردازد. تصویرهای کتاب، برگرفته از مجموعههای شناخته جهانی، روند دگرگونیها را به خوبی نشان میدهد. همه تصاویر در لوح فشردهای با کیفیت مناسب و امکان بزرگنمایی آثار، کتاب را همراهی میکند.
در پژوهش حاضر، مراحل تحول آرایه بندی خطوط و زبان نوشته ها، از دورۀ باستان تا دورۀ قاجار، به اختصار بررسی شده است. بخضش ها و فصول مختلف کتاب به گونه ای تنظیم و تدوین شده است که سیر تحول تذهیب را در بستر تاریخی بازتاب می دهد. هر فصل منطبق با یک دورۀ تاریخی یا مکتب تذهیب نگاری است و طی آن، ویژگی ها و سیر تحول نقوش، قالب ها و کاربردهای تذهیب در کتاب آرایی بررسی گردیده است. در این کتاب نویسنده آگاهانه از تفصیل مباحث مربوط به تاریخ عمومی هر دوره و نقش حامیان در تولید کتاب ها و تذهیب خودداری ورزیده است؛ زیرا این دو بخش، در نادر کتاب های مربوط به نگارگری و کتاب آرایی مورد توجه قرار گرفته است و خوانندۀ علاقه مند به تاریخ عمومی هر دوره می تواند به آن کتاب ها یا کتاب های تاریخی دیگر مراجعه کند.
فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
مقدمه
فصل اول: زرنگاری با تذهیب، پیشینه نامگذاری
فصل دوم: آرایههای آغازین
فصل سوم: زرنگاری در کتابها و نوشتههای مانوی
فصل چهارم: تذهیب در چهار سده نخست اسلامی
فصل پنجم: تذهیب در سدههای پنجم و ششم هجری قمری
فصل ششم: تذهیب در دوره ایلخانی و جانشینان
فصل هفتم: تذهیب در دوره تیموریان و ترکمانان
فصل هشتم: تذهیب در دوره صفویه
فصل نهم: تذهیب در دوره قاجار
فصل دهم: شناخت نقوش در تذهیب
فصل یازدهم: آشنایی با قالبهای رایج در تذهیب
فصل دوازدهم: ابزار و اصطلاحات کاربردی
تصاویر
کتابنامه
نمایه
کشمیری، مریم، تذهیب در ایران ( تاریخچه ، نقوش و اصطلاحات)، تهران، سمت، قطع: وزیری، 356 صفحه، بها: 210000 ريال ، 1396
مقدمۀ این کتاب را اینجا بخوانید.