میراث مکتوب- کتاب «تحفة الفقرا فی سیرة الشیخ الاعظم، نجم الحقّ و الدّین احمد الکبری» (رساله‌ای کهن در شناخت نجم‌الدّین کبری) تألیف ابن عفیف‌الدین با پژوهش و ویراست بهروز ایمانی از سوی نشر تمثال منتشر شد.
ایمانی در مقدمه‌ای که بر این اثر نوشته است، نجم‌الدین کبری را شخصیتی مشهور در عالم تصوف معرفی کرده که درباره او بسیار نوشته و گفته‌اند. در بخشی از مقدمۀ وی می‌خوانیم: «قصد ما در این مجال ویراست کهن‌ترین شناختنامه نجم‌الدین کبری به زبان پارسی است، یعنی همین تحفة الفقرا که حاوی اطلاعات نویافته دربارۀ این صوفی بزرگ، و متضّمن فواید متعددی دربارۀ تصوّف و نظام خانقاهی است».
وی ضمن بیان اینکه مؤلف تحفة الفقراء معلوم نیست و حاجی خلیفه نیز با آنکه از این رساله نام برده، اما به نام نویسنده اشاره نکرده است، می‌نویسد: «از لابلای سطور تحفة الفقراء می‌توان اطلاعات مختصری دربارۀ مؤلف یافت: رساله را به درخواست جمعی از معرفت‌طلبان غزنه تألیف کرده که روی به درگاه نجم‌الدین کبری آورده بودند» (ص28). او را دو خرقه بوده، یکی خرقۀ سهروردیه، دیگری خرقۀ خیوقیه و این خرقۀ دوم را از پدر خود و «قطب وقت، شیخ الشیوخ الاسلام عفیف الحق و الدّین» پوشیده بوده است» (ص 60).
ایمانی در ادامۀ مقدمۀ خود بر این اثر و در معرفی «عفیف الحق و الدّین» نوشته است: «پدر مؤلف، چنانچه خود نوشته، طریقت عجمی (حبیب عجمی) داشته و دائماً در خلوت به سر می‌برده است. عالم و عارف بوده و در مدت سی سال به درجۀ قطبی رسیده، و در آخر عمر چهل سال انزوا گزیده بوده است. در زمان جوانی چون به شیراز رسیده پس از چهل سال خلوت‌گزینی و بعد از وصول خطاب از خضر(ع) نسبت خود را با نجم‌الدین کبری اثبات و درست کرده است. هرگز با خلق اختلاط نمی‌کرده و بدین علت در شهرت اولاد او اندک خمولی راه یافته بوده است. او را در ملک و ملکوت اطلاع و تصرفی بود و جمله ائمه و مشایخ فارس، مرید و معتقد خدمتش بودند» (ص 60 و 61).
این پژوهشگر در بخش دیگری از نوشتۀ خود به مریدان نجم‌الدین اشاره کرده و می‌نویسد: «نجم‌الدین مریدان بسیار داشته است که مؤلف تحفة الفقرا مشاهیر آنها را برشمرده و خواننده را برای اطلاع بیشتر از اسامی مریدان دیگر او، به کتاب لمعة الفقها و الفقراء حوالت داده که در آن «نام اولیای واصل و موصل از مریدان» ثبت شده است» (ص 35).
وی مجدالدین بغدادی، نجم‌الدین دایه، شیخ علی لالا سعد‌الحق و الدین الحمودی، سیف‌الملة و الدین الباخرزی، شیخ جمال‌الدین الکیلانی، شیخ الشیوخ بابا کمال ترکستانی و شیخ الشیوخ شهاب‌المله و الدّین زکریا را از مریدان معروف نجم‌الدین معرفی کرده است.
ایمانی در ادامۀ پیشگفتار خود بر این اثر، یگانه دستنویس شناخته شدۀ این رساله را متعلق به مجموعۀ 4249 در کتابخانه فاتح استانبول ـ سلیمانیه خوانده است.
«تحفة الفقرا» شامل پنج باب است. باب اول «در مبادی احوال شیخ»، باب دوم «در بیان خرقه شیخ (قدس الله سره)» و باب سوم «در کلمات التّامات شیخ (قدس الله سره)» نام دارد. خوانندگان در باب چهارم و پنجم کرامات شیخ (قدس الله روحه) و نهایت شیخ و واقعه سلطان الفقراء نجم‌الحق و الدین احمد الکبری (رحمه‌الله علیه) را از نظر می‌گذرانند.
پیوست‌ها و نمایه‌ها دیگر بخش این کتاب است. علاقه‌مندان در بخش نمایۀ آیات، احادیث، روایات و اقوال، اشعار، نام‌ها و خاندان‌ها، جای‌ها و کتاب‌ها و اصطلاحات خانقاهی را مطالعه می‌کنند. کتابنامه و تصویر دستنویس‌ها بخش پایانی «تحفة الفقرا» را تشکیل می‌دهد.
نشر تمثال، «تحفة الفقرا» را در 130 صفحه به بهای 40 هزار تومان منتشر کرده است.
مریم مرادخانی