میراث مکتوب – همایش «اردیبهشت مفاخر همدان» با تجلیل از دو محقق و مؤلف برجستۀ کشور استادان پرویز اذکایی و علیرضا ذکاوتی قراگزلو با حضور مسئولان استان همدان و پژوهشگران روز دوشنبه 28 اردیبهشت برگزار شد.
فاضل عبادی، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در ابتدای این آیین گفت: تاریخ و تمدن ایران سرشار از ستارگان درخشان علم و ادبی است که هر یک روشنایی بخش راه و مسیر گذر از پیچ و خمهای سخت از هزاره های گذشته تاکنون بوده اند.
اظهار کرد: بزرگانی که با رنج و مشقت و کوشش بی نظیر خود و حتی با پذیرش بی مهری و بی توجهی سنگ سنگ بنای رفیعی را پایه گذاری کرده که شکوه و سربلندی آن در اعصار گذشته و میراث ماندگارش برای زمانۀ ما مولد تمدن ایرانی اسلامی شده است. شهر و استان همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن و فرهنگ ایرانیان از سه هزار سال پیش تاکنون همواره مامن و زادگاه علم و دانش و گاهواره رشد و نوآوری بوده که سراسر فلات ایران از این علم بهره مند شده اند.
مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان تصریح کرد: تاریخ و تمدن ایران با نام همدان و همدانیان آمیخته و همراه است و همدان در طول دوران تاریخی خود همواره فرهنگ و تمدن خود را در بسیاری از صحنه های سخت و هجوم مهاجمان حفظ کرده است.
عبادی گفت: امروز در آیین بزرگداشت دو استاد بزرگ شهر همدان استاد پرویز اذکایی و استاد علیرضا ذکاوتی قراگزلو تلاش می کنیم تا یادآور میراث گهربار گذشتگان باشیم چرا که از اگر از خودگذشتگی و ایثار این چنین اساتید و بزرگانی نبود در بسیاری از تونل های جهل و خرافه دچار شده و بشریت از دانش و روشنفکری و کارنامۀ درخشان آنان محروم بود.
انتشار دانشنامۀ مفاخر همدان
محمدناصر نیکبخت، استاندار همدان نیز در اردیبهشت مفاخر استان همدان با بیان اینکه امروز چالش‌ها بر اثر ناآگاهی است، اظهار کرد: امروز همه می‌بینیم که چگونه ظلم، بیداد و ناهنجاری در جوامع مختلف رواج یافته و خرافه و جاهلیت سایه افکنده است.
وی با تأکید بر اینکه امروز بیشتر از هر زمانی به روش و منش پیامبر گرامی اسلام نیازمندیم، افزود: جامعۀ امروز بشریت بیش از گذشته به منش حضرت رسول (ص) نیاز دارد و باید بتوان این منش را به سراسر جهان بسط داد.
استاندار همدان یادآور شد: امروز به عنوان خدمتگذاری که در این سرزمین افتخار خدمتگذاری دارم، به وجود بزرگان و علمایی چون استاد اذکایی و استاد ذکاوتی افتخار می‌کنم.
وی کشور ایران را سرزمین تولید علم دانست و گفت: در هر زمان و عصری، همدان نشانی از علم و بزرگی و ادب در خود دارد و همین موجب شد به تدوین دانشنامه‌ای برای این استان اقدام کنیم.
نیکبخت با اشاره به تدوین دانشنامه 110 جلدی همدان خاطرنشان کرد: در این دانشنامه به همدان قبل از اسلام، بعد از اسلام و معاصر پرداخته می‌شود. بنا داریم هر سال برای چند تن از بزرگان و مفاخر همدان نکوداشت برگزار کرده و از آنها تجلیل کنیم.
استاندار همدان با بیان اینکه تجلیل از مفاخر استان همدان از سید جمال‌الدین اسدآبادی شروع شد، تصریح کرد: امسال به نام میرسیدعلی همدانی نامگذاری شده و به همین علت باید از همدان به عنوان جایگاه عقلانیت نام برد.
نیکبخت ضمن تأکید بر بزرگداشت مفاخر در زمان حیات آنها بیان کرد: باید افتخار به داشتن چنین بزرگانی در دوران حیات آنها صورت گیرد تا بتوانیم ارزشگذاری درستی داشته باشیم.
قدرشناسی حلقه مفقوده جوامع بشری است
آیت‌الله غیاث‌الدین طه‌محمدی نماینده ولی‌فقیه در همدان نیز شامگاه دوشنبه در آیین نکوداشت دو نفر از مفاخر استان همدان ضمن قدردانی از برگزاری چنین مراسم‌هایی در پاسداشت علما و دانشمندان اظهار کرد: در جامعۀ بشری قدرشناسی حلقه مفقوده‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد. نتوانستیم قدر و ارزش واقعی مفاخر جامعه خود را دریابیم.
نماینده ولی‌فقیه در همدان با تأکید بر اینکه علما و فضلا در قدرشناسی جامعه نادیده گرفته می‌شوند، ادامه داد: با وجود اینکه ظرفیت ادراک بشریت کم بوده و قادر به شناخت ذات احدیت نیست، اما باید با شکرگزاری از وجود نعمات قدردان خداوند باشیم.
وی با بیان اینکه با یافتن حلقه مفقوده جامعه بسیاری از مسائل و مشکلات حل می‌شود، خاطرنشان کرد: علما و فضلا مایه سربلندی و ارزشمندی جامعه هستند. علما خدمتگزار جامعه بوده و با خدمات خود مایه مباهات جوامع بشری هستند.
استاد اذکایی از قلندران فرهنگ و تمدن ایران است
دکتر حسین معصومی همدانی، مؤلف و محقق برجستۀ کشور نیز در این همایش گفت: استاد پرویز اذکایی و علیرضا ذکاوتی قراگزلو از مفاخر برجسته همدان و کشور هستند و این دو استاد و محقق برجسته خدمات بزرگی را در حوزه تاریخ، ادبیات و فرهنگ به کشور عرضه کرده اند.
دکتر معصومی همدانی افزود: استاد پرویز اذکایی تالیفات بسیاری در تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همدان داشته که همه این کتاب ها به نوعی کتاب مرجع در تاریخ و فرهنگ هستند. در آثار پژوهشی استاد اذکایی نوعی نگاه به عرفان عین القضات همدانی و تصوف وجود دارد که نویسندگان و مولفان به تازگی به آن روی آورده و توجه می کنند.
وی ادامه داد: استاد ذکاوتی از قلندران فرهنگ و تمدن ایران است که در طول حیات خود پایبند به هیچ گروه و دستگاهی نبوده و با آزادی کامل تنها برای اعتلای فرهنگ و تاریخ این کشور قلم زده است.
همچون دو یار غار
دکتر اکبر ایرانی مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب نیز در این نشست با سپاس از برگزارکنندگان آیین بزرگداشت استادان ذکاوتی و اذکایی گفت: نام اذکایی و ذکاوتی در فرهنگ و تاریخ معاصر این کشور، همواره تعابیر زیبایی چون: دو یار غار، قران سعدین، و به قول حافظ: حریف حجره و گرمابه و گلستان را تداعی می کند.
تعبیرلطیفی هم از دوست مشترک دور از وطن جناب دکتر ابوالقاسم امامی در خاطره دارم که همیشه این دو گرامی را “اذکاوتی” خطاب می کرد و می گفت: نمی شود اذکایی بنویسی و ذکاوتی نخوانی و ذکاوتی را ببینی و سراغ اذکایی را نگیری. به همین نسبت شاید هر یک از این دو یار همدل و همزبان شیدای کتاب، وقتی حقیر را می بینند، شاید بجای احوال پرسی، اول سراغ کتاب جدید از انتشارات میراث مکتوب را از می گیرند.
از این مقدمۀ اخوان الصفائی که بگذریم، شایسته است از زمان آشنایی خود با استاد اذکایی سخن بگویم و از آن وجهی که با حوزه میراث مکتوب و کتابشناسی و معرفی نسخ خطی و فهرست نویسی اومربوط می شود آغاز کنم.
سال 72 که مأمور به راه اندازی طرح بازشناسی و احیای میراث مکتوب در وزارت ارشاد شدم، با کتابشناسان بزرگی چون زنده یادان دانش پژوه، ایرج افشار، عبدالعزیز طباطبایی و نورانی و گرامیانی چون استاد احمد منزوی و اشکوری و اذکایی –حفظهم الله- دیدار_ و یا به خاطر بعد منزل _ با آنان مکاتبه داشتم. هریک از این بزرگان آثار مورد نظر خود را برایم ارسال کردند. آن زمان دکتر اذکایی فهرستی از 2000 اثر مهم چاپ شده و خطی از آثار بزرگ تمدن اسلامی را برای-گویا- دانشنامه جهان اسلام تهیه کرده بودند و نسخه ای را هم برای من فرستادند. شاید بزرگترین خدمت را، ایشان به بنده کردند چون دانستم چه کتابهای ارزشمندی تاکنون چاپ و چه کتبی همچنان خطی مانده و باید گرد فراموشی را از سیمای آنها زدود.
نظر به کارهای سترگ و کوششهای بزرگی که استاد در زمینه کتابشناسی و معرفی نسخ خطی کرده اند، اگر در این دوران لقب ابن الندیم ثانی را به ایشان بدهیم، به بیراهه نرفته ایم. ابن ندیم در قرن چهارم هجری 7000 نسخه را شناساند و تابلویی از میراث مکتوب در عصر شکوفایی تمدن اسلامی را از خود به یادگار گذاشت. بخش عظیمی از این آثار، بدست ایرانیان نوشته شده است. اذکایی با تألیف دو جلد فهرست ماقبل الفهرست، نواقص کار ابن ندیم را هم تکمیل کرد و نشان داد که چه کتابهای مهمی از چشم ابن ندیم دورمانده است. وی همین آرزو را در سر می پروراند و به بنده یادآورمی شد که آقای فؤاد سزگین در مجموعه نگارشهای عربی بخصوص در حوزه تاریخ علم دچار خطاها و کاستیهایی، خاصه درباره نقل آثار علمی ایرانیان شده که ایشان می توانند آنها را تکمیل کنند. همین روحیه ایران دوستی و مسئولیت پذیری و دلبستگی او به معرفی بهتر آثار ایرانی بوده که همواره به کشف ستار و رفع حجاب از آثار مهجور و مغفول دست یازیده است. ای کاش ده سال پیش که نسخ خطی الفهرست ابن ندیم را برای ایشان تهیه کردیم، اشتغالات فکری و ضعف جسمانی اجازه می داد که نسخه ای شسته رفته از الفهرست منتشر می کردیم، کاری که اخیراً محقق مصری ایمن فؤاد سید بخوبی از عهده آن برآمد، هرچند ایرانیات آن را درست نخواند و این مطلب، موضوع مقاله ای شد که بنده به تفصیل به خطاهای او اشاره کردم و برایش فرستادم و او هم با فروتنی درجشن نامه خود منتشر کرد و سال گذشته هم فارسی آن در جشن نامه استاد موحد منتشر شد.
آمادگی شهر کتاب برای معرفی گنجینه ادب و فرهنگ
علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب شامگاه دوشنبه در آئین نکوداشت دو تن از مفاخر استان همدان با بیان اینکه در طول سه دهه گذشته با اهالی فرهنگ و فلسفه همکار بودم، اظهار کرد: در این سال‌ها با بسیاری از مفاخر و علما تعامل داشته و از نزدیک شاهد پژوهش‌های آنها قرار گرفت.
معاون فرهنگی شهر کتاب با اشاره به برگزاری آیین بزرگداشت میرسید علی همدانی یادآور شد: بزرگداشت میرسیدعلی همدانی تنها منحصر به همدان نشود بلکه باید سعی بر بسط آن به سایر شهرها کنیم.
وی ضمن قدردانی از مسئولان برای برگزاری مراسم‌های اینچنینی در همدان بیان کرد: ما در شهر کتاب آمادگی داریم که در نکوداشت مفاخر استان همکاری داشته و در سطح گسترده‌ای گنجینه ادب و فرهنگ همدان را معرفی کنیم.
استاد علیرضا ذکاوتی نیز ضمن قدردانی از کسانی که چنین مراسمی را ترتیب دادند، افزود: این مراسم جریانی برای پاسداشت علم است و از هنر و ادبیات دیار همدان کهن تجلیل می شود.
پرویز اذکایی یکی دیگر از کسانی که در این مراسم مورد تجلیل قرار گرفت، ضمن قدردانی از مسئولان برای برگزاری این مراسم اظهار کرد: تجلیل از ما تجلیل از خادمان علم است اگر لیاقت داشته باشیم.
منبع: اداره ارشاد استان همدان
گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.