میراث مکتوب- مقالۀ «الدرّة المکنونة؛ رساله‌ای عربی از سدۀ دوم هجری دربارۀ رنگ‌آمیزی شیشه از جابر بن حیّان» نوشتۀ احمد یوسف الحسن، با ترجمۀ حمیدرضا نفیسی، یکی از مقالات شمارۀ دوم دوفصلنامۀ میراث علمی اسلام و ایران است.
در مقدمۀ این مقاله با اشاره به این که این نوشته به بررسی تاریخ رنگ‌آمیزی شیشه بر پایۀ کتاب الدرّة المکنونة اختصاص دارد، آمده است: «مقاله با معرفی جابر بن حیّان، فیلسوف و شیمی‌دان آغاز می‌شود. هنر نقاشیِ جلادار روی شیشه در سوریه و در دورۀ امویان در سدۀ هشتم میلادی / دوم هجری پیدا شد و به سرعت در سرزمین‌های همجوار اشاعه یافت.
در مقالۀ حاضر آثاری به زبان عربی تا سدۀ هفتم هجری و کتاب‌های پیش از اسلام و لاتینی دربارۀ دستورالعمل‌های رنگ کردن شیشه مرور می‌شود. دستورالعمل‌های تهیۀ شیشۀ رنگی با قالب‌گیری در آثار غیر عربی بسیار اندکند، و نقاشیِ جلادار روی شیشه در هیچ رسالۀ غیر عربی حتی در کارهای تئوفیلوس و نِری ذکر نشده است. همچنین رنگ‌آمیزی گوهرهای شیشه‌ای به طریق نفوذ دادن رنگ هم در آنها ذکر نشده است.
در این مقاله دستورالعمل‌های کتاب الدرّة المکنونة با نتایج تجزیه و تحلیل اشیای شیشه‌ایِ رنگینِ موجود از دوران تمدن اسلامی مقایسه می‌شود. مواد ضروری اصلی در هر دو مورد ترکیبات مس و نقره است و بین نحوۀ رنگ‌آمیزی این اشیاء و دستورالعمل‌های منبع مذکور تطابق واضحی دیده می‌شود.
جابر بن حیّان رسالۀ منحصر به‌فردی از دستورالعمل‌های فنی نوشت که دربارۀ ساخت شیشۀ رنگی، شیشۀ منقوشِ جلادار، رنگ‌آمیزی گوهرها، پالایش مروارید و ساخت انواع جواهر مصنوعی و اشیای ارزشمند دیگر میباشد.
در نوشتۀ حاضر پس از مروری اجمالی بر جایگاه جابر به عنوان فیلسوف، دانشمند و شیمی‌دان، به طور خلاصه پیرامون صنعت شیشه‌سازی در تمدن اسلامی عصر جابر و محل پیدایش شیشۀ (رنگین) جلادار بحث می‌شود. مطلب با شرح نسخۀ خطی کتاب الدرّة المکنونة و این که چطور این نسخه با دیدگاه دانش امروزی دربارۀ شیشۀ (رنگینِ) جلادارِ دوران تمدن اسلامی مرتبط است، دنبال می‌شود. در پایان یادداشتی دربارۀ لاجورد می‌آید که به عنوان کبالت آبی در رنگ کردن شیشه به کار می‌رفت.
برای مطالعۀ متن کامل مقاله کلیک کنید.
