میراث مکتوب – کتاب تاریخ ایران، چند سال پیش در چهار جلد منتشر شد، اما به درخواست مکرر خوانندگان و محققان و کمیاب شدن آن، اکنون با ویرایش تازه و افزوده شدن مطالب زیادی به جاهای مختلف آن، در یک جلد منتشر شده است. مؤلف محترم در مقدمه کتاب خود آورده است:
1. هدف از نگارشِ كتاب حاضر، گذرى بر تاريخ ايران اسلامى از پيدايشِ اسلام تا پایان روزگار صفوی است. از نظرِ صوری، بنای نویسنده بر آن بوده است تا مطالب بدون زياده گويى و دشوارى، و با زبانى نسبتاً ساده و بىپيرايه ارائه شود. این روال از آن روست که نگارشِ كتاب، براى مخاطبان جوانى است كه به تاريخ ایران، نه به صورت تخصّصى، بلكه به قصد آشنايى كلّى و بهرهگيرى از تجارب آن مىنگرند و اميد آن دارند تا با یک مرور سریع، بر اهمّ مطالب تاریخ ایران آگاهى يابند.
2. آنچه از نظر محتوايى مورد توجه بنده بوده، پرداختن به حوادثِ سياسى، مسايل فرهنگى و اجتماعى و امور تمدّنى ایران است. بنابر این تا آنجا كه امکان داشته، از بيان صِرفِ تاريخ سياسى پرهيز شده و افزون بر تاریخ سیاسی، به بيان آراىِ فرقهها و مكتبهاىِ مختلف فكرى و مذهبى، نيز پيدايش دانشهاى متنوع در دنياى اسلام و همین طور امور تمدنی و اندکی هم اجتماعی پرداخته شده است. به همين دليل، بسا انسجام و يك نواختى مباحث تا اندازهاى دچار مشكل شده باشد. البته روال تاریخی و سلسله‌ای حفظ شده، امری که برای نگارش تاریخ ایران طبیعی و پذیرفتنی بوده و هست.
3. روشن است كه ايران ما، طی این هزار و اندی سال، از هر جهت، مراحل پرفراز و نشيبى را تجربه و طی كرده و از اين رو، لازم است تا از زواياىِ مختلف مورد توجه قرار گيرد. در این زمینه، همیشه این مشکل هست که نویسنده تاریخ ایران، با گزینش برخی از تحولات و جریانها، نتواند چنان که باید و شاید تاریخ ایران را بنمایاند؛ با این حال سعی کرده‌ام سهم گروهها و سلسله‌های مختلفِ اجتماعى و مذهبى را حفظ کرده و در عین حال از تحولات، آنچه که فکر می کردم مهم است، اگر از آن خبر داشتم، تقدیم عزیزان خواننده کنم. اميدوارم خلاصه و ساده كردن مطالب، به غفلت از ارائه مباحثِ اساسى نينجاميده باشد.
4. شاید مهم‌ترین نکته ای که به ذهن بیاید این است که چرا با این همه نقل قول که در کتاب شده، ارجاعات آن نیامده است. همان طور که عرض کردم، کتاب برای نسل جوانی نوشته شده که لازم است در وقت خواندن، با کمترین دردسر و گمگشتگی در میان اسامی متعدد کتابها و منابع و ارجاعات، به اصل مطلب برسد. بسیاری از این عبارات، از میان منابع معروف تاریخی و رجالی گرفته شده و اگر کسی خواهان یافتن مرجع آنها باشد، با استفاده از ابزارهای جدید فن آوری به راحتی می تواند آنها را بیابد.
5. همچنین باید عرض کنم، آنچه ملاحظه می کنید، يك كتاب تحقيقى و پژوهشى نيست، و خواننده عزیز ما، نبايد انتظار داشته باشد كه نویسنده، نكته پژوهشى تازهاى را مطرح كرده باشد. مهم ارائه یک متن از تاریخ ایران با استفاده از متونِ مختلف قدیمی و بعضا شماری از پژوهشهای نو آن هم به زبان ساده و روان است. مطمئنا تاکنون بارها و بارها از این قبیل تواریخ عمومی نوشته شده و یا خواهد شد، اما طبیعی است که هر نویسنده‌ای با علائق و گزینش های خاص خود این کار را انجام داده و مخاطبان نیز بنا به سلائق خود با آن تعامل خواهند داشت، و این حق طبیعی آنهاست.
6. افزون بر همه اینها، باید تأکید کرد که این اثر نه تنها پژوهشی نیست، حتی اثری جامع هم در تاریخ ایران نیست، چنان خالی از خطا هم نه. امیدوارم دوستان عزیز خواننده، اگر خطایی یافتند، منّت بر بنده گذاشته، به هر وسیله و از هر راه ممکن نویسنده را در جریان بگذارند که ان شاءالله در فرصت های بعدی اصلاح شود.
7. همان طور که از فهرست اجمالی کتاب آشکار است، مسیر بحث چنین خواهد بود که ابتدا تاریخ اسلام و گسترش آن تا روزگار اموی ـ عباسی دنبال شده و ضمن توجه به ایران در این دوره، به تدریج، وارد تاریخ ایران اسلامی شده است؛ زان پس تا روزگار صفوی که به نوعی پایان عصر کهن ما و آغاز عصر جدید است، ادامه خواهد یافت. بدین ترتیب آخرین بخش کتاب، تاریخ صفویان است. البته این اختتامیه، دلیلی جز این نداشت که نویسنده، پس از نگارش این قسمت، فرصت و توفیق افزودن بخش‌های بعدی تاریخ ایران را نیافت. ضمن اظهار تأسف از این بابت، امیدوار است تا در فرصتی دیگر، تاریخ اجمالی ایران را از افشاریه تا دوران انقلاب به آن بیفزاید.
8. در چاپ فعلی کتاب، جدای از اصلاحات فراوان و پراکنده که در بسیاری از مطالب اعمال شده، دست کم نزدیک به پنجاه صفحه در جاهای مختلف بر آن افزوده شده است. و آخر دعوانا ان الحمد للّه رب العالمين.
فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
برآمدن اسلام. 9
خلافت نخستین 87
امويان 131
عباسیان. 175
ایران در مسیر تازه: طاهریان 237
صفاريان 263
سامانيان 285
علويان طبرستان 307
زياريان 319
بويهيان 327
تمدن اسلامى و سهم ايران. 353
غزنويان 417
سلجوقيان 449
الموتیان. 495
ايران قرن ششم هجري. 513
خوارزمشاهيان 553
از حمله مغول تا تأسیس دولت ایلخانی.. 559
ايلخانان 611
دولت های محلی در قرن هشتم و نهم هجری.. 671
سربداران 676
مرعشيان 697
آلمظفر در فارس، اصفهان و كرمان 708
جلايریان 718
حمله تيمور و تأسیس دولت تیموری 759
مشعشعيان و تركمانان. 805
صفویان 821
اسماعیل و تأسيس دولت صفوى 831
طهماسب و استقرار دولت صفوی.. 859
درگذشت طهماسب و بحران در دولت صفوى.. 913
شاه عباس اول 942
شاه صفى و شاه عباس دوم 1026
شاه سليمان صفوى 1070
شاه سلطان حسين 1115
زوال دولت صفوى 1143- 1168
جعفریان: رسول، تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایان صفویان، تهران، علم، 1393.
منبع: کتابخانۀ تخصصی تاریخ ایران و اسلام