کتاب ”تشیّع در ادبیات؛ تاثیر تفکر شیعه بر ادبیات عصر عباسی اول” با نگاهی تحلیلی، به ریشهها و بازتابهای اندیشهٔ شیعی در شعر و نثر دورهٔ عباسی میپردازد و برای پژوهشگران ادبیات، تاریخ اسلام و مطالعات فرهنگی منبعی نو و قابلاعتماد به شمار میرود.
حضور شیعیان تاثیر بسزایی در روند حکومت و اوضاع سیاسی – اجتماعی عصر عباسی داشته است ، کما اینکه ادبیات این عصر نیز تحت تاثیر آراء و افکار شیعیان قرار گرفته است . لذا در این عصر شاهد حجم قابل توجهی از تولیدات ادبی شیعی هستیم که گویای تاثیر نافذ و شگرفی ست که شعر شیعی بر ادبیات این عصر نهاده است.
این اثر که با نگاهی تحلیلی، به ریشهها و بازتابهای اندیشهی شیعی در شعر دورهی عباسی میپردازد شامل سه فصل به شرح زیر ست:
فصل اول: نگاهی به اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی عصر عباسی اول
فصل دوم: تأثیر تفکر شیعه بر ادبیات عصر عباسی اول
فصل سوم: نقش اشعار سید حمیری و دعبل خزاعی و جایگاه آن در عصر عباسی اول
در مقدمه این کتاب میخوانیم:
در تار یــخ اســلام، شــیعیان همــواره نقشــی بــارز و تأثیرگــذار ایفــا کردهانــد، امــا فعالیتهای آنان بهویژه در دوران خلافت عباســیان، به اوج خود رسید. آغاز این خلافت با تأسیس آن توسط ابوالعباس السفاح در سال ۱۳۲ هجری قمری و به یاری ابومسلم خراسانی رقم خورد. عباسیان بیش از پنج قرن بر سرزمینهای اسلامی فرمانروایی کردند و در این میان، هارون الرشید به عنوان یکی از قدرتمندترین فرمانروایان این خاندان شــناخته میشود. در این دوران، امام جعفر صــادق(ع) نیــز به عنوان مهمترین شــخصیت تأثیرگذار شــیعی، در کنــار دیگــر بــزرگان شــیعه، نقــش مهمی در شــکلگیری و گســترش تفکر شیعی ایفا کرد.
بهطــور کلــی، نقش امام صادق(ع)در گســترش تشــیع نــه تنها ازجنبههــای علمــی و فکری بلکه از جنبههای اجتماعی و سیاســی نیــز بســیار حائــز اهمیــت اســت و تأثیــرات او تا بــه امــروز در تاریخ تشیع مشهود است.
بنابرایــن حضــور پررنــگ شــیعیان در ایــن عصــر تأثیــرات قابــل توجهــی بــر رونــد حکومــت و وضعیــت سیاســی _ اجتماعــی زمانه داشــت. ادبیات ایــن دوره نیز تحت تأثیر افکار و آراء شــیعیان قرار گرفــت و تفکــر شــیعی بهعنــوان یــک نیــروی مؤثــر در دگرگونیهای اجتماعــی و فرهنگــی آن زمــان شــناخته شــد. شــاعران شــیعه بــا اســتفاده از شــعر ، اندیشــههای خود را منتشــر کرده و بدین ترتیب، حجــم قابــل توجهــی از تولیدات ادبــی را به وجود آوردنــد که گویای تأثیر عمیق شعر شیعی بر ادبیات آن عصر است.
این کتاب بر آن است تا با رویکردی توصیفی _ تحلیلی، اوضاع سیاســی، اجتماعی و ادبی عصر عباســی اول را بررسی کرده و تأثیر تفکــر شــیعی بــر ادبیــات آن دوران را با ذکر شــواهد مســتند تحلیل کنــد. در فصــل اول، نگاهی اجمالی به اوضاع سیاســی، اجتماعی و ادبــی آن عصــر و چهرههــای برجســته شــیعه خواهیم داشــت. در فصــل دوم، میــزان و کیفیــت تأثیــر تفکر شــیعه بر ادبیــات آن زمان را بررســی کــرده و مهمترین اصول فکری شــیعیان آن عصر را معرفی خواهیــم کــرد. نهایتاً در فصل ســوم، بــه تطبیق یافتههای پیشــین بر دو شــاعر نامدار ، دعبل خزاعی و ســید حمیــری خواهیم پرداخت و تلاشهای این دو شــاعر در نشــر و گســترش تفکر شــیعه، بهویژه مظلومیــت اهلبیــت(عهم)، را مــورد بررســی قــرار خواهیــم داد. آیــا تلاشهــای آنــان به یک اندازه بوده اســت یا خیر ؟ این پرســشها ما را در مسیر کاوش در عمق تاریخ ادبیات شیعه یاری خواهد کرد.
هــدف اصلــی از تألیف این کتاب، بررســی و تحلیــل تأثیر تفکر شیعی بر ادبیات عصر عباسی اول است. در این راستا، تلاش شده اســت تــا با نگاهی دقیق به اوضاع سیاســی و اجتماعــی آن دوران، نقــش و جایــگاه شــاعران شــیعه و آثــار آنــان در ترویج اندیشــههای شــیعی و مظلومیت اهلبیت (عهم) مــورد کاوش قرار گیرد. این کتاب بــه دنبال آن اســت تــا خوانندگان را بــا چهرههای برجســتهای چون دعبل خزاعی و سید حمیری آشنا کند و نشان دهد که چگونه شعر بــه عنوان یک ابزار مؤثر در انتقــال پیامهای اجتماعی و مذهبی در آن زمان عمل کرده است.
عــلاوه بر ایــن، هدف دیگــر این کتــاب، فراهــم آوردن یک منبع معتبــر و جامــع بــرای پژوهشگــران و علاقهمندان به تار یــخ ادبیات شــیعه و تحــولات اجتماعــی _ سیاســی عصــر عباســی اســت. بــا ارائــه شــواهد مســتند و تحلیلهــای عمیق، ســعی داریم تــا به درک بهتــری از ارتباط میان تفکر شــیعی و ادبیات آن زمان دســت یابیم و همچنیــن اهمیــت این ارتباط را در شــکلگیری هویــت فرهنگی شــیعه در تاریخ اســلام نمایان کنیــم. این کتاب میتوانــد به عنوان یــک مرجــع علمی بــرای مطالعات آینــده در زمینه تاریــخ و ادبیات شیعه مورد استفاده قرار گیرد.
کتاب «تشیّع در ادبیات ؛تاثیر تفکر شیعه بر ادبیات عصر عباسی اول» بقلم مژگان علینژاد، توسط انتشارات مهد تاریخ و تمدن با شمارگان 1000 نسخه و به قیمت نود هزار تومان به چاپ رسیده است وبرای پژوهشگران حوزهی ادبیات ، تاریخ اسلام و مطالعات فرهنگی ، منبعی نو و قابل اعتماد بشمار می رود.
منبع: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی