میراث مکتوب- سمینار”بررسی تاثیر افکار فردوسی بر اشعار خوشحال خان ختک” به همت خانه فرهنگ ایران در پیشاور با مشارکت بخش زبان پشتوی دانشگاه اسلامیه کالج پیشاور برگزار شد.
این همایش، با حضور گل مجید خان رئیس دانشگاه اسلامیه کالج پیشاور، مهران اسکندریان رئیس خانه فرهنگ ایران در پیشاور، اباسین یوسف زی رئیس بخش زبان پشتوی دانشگاه اسلامیه کالج پیشاور، عبدالحکیم شاه ختک استاد ادبیات پشتو دانشکده دولتی کَرک و دیگراساتید دانشگاه، پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان به شعر و ادب در سالن همایش های دانشگاه اسلامیه کالج پیشاور، به انجام رسید.
مراسم با تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم شروع شد. در ابتدای این برنامه، رئیس خانه فرهنگ ایران، با خواندن ابیاتی از شاهنامه فردوسی اظهارداشت: به دلیل اشتراکات زیاد فرهنگی و ادبی ایران و پاکستان، شعرای قدیم ایران برای مردم این سرزمین نا آشنا و غریب نیستند.
وی در ادامه گفت: ابوالقاسم فردوسی ملقب به حکیم سخن، شاعرحماسه سرای ایرانی و سراینده شاهنامه، با شهرت جهانی، ناجی ادب و بزرگترین سراینده ی پارسی گوی جهان است. این شاعر پرآوازه درآغاز به نظم درآوردن شاهنامه با علاقه وافر به داستان ها و افسانه های کهن ایرانی تصمیم به نگارش مجموعه ای عظیم از داستان های اساطیری ایرانیان گرفت. حکیم فردوسی با سخنوری های لطیف و پرشور، در اثر منظوم شاهنامه، طبع لطیف و روحیه وطن دوستی را به نمایش گذاشت. حکیم سخن، به دور ازسرودن اشعارهجو، دروغ و تملق، همواره به ایران زمین و افسانه قهرمانان آن عشق می ورزید.
مهران اسکندریان در ادامه بیان داشت: ابوالقاسم فردوسی شاعر اخلاق گرا و فضیلت دوست در ادبیات ایران، با خلق شاهنامه، اثرحماسی منحصربه فرد در ابیات ایران را بنیان گذاشت.
شاهنامه فردوسی با حدود پنجاه هزار بیت، شامل داستان های ملی، تاریخ باستانی ایران زمین و پهلوانان آن با فتح و ظفر، مردانگی، شجاعت و دینداری، این مجموعه را به عنوان یکی از بزرگ ترین آثار ادبیات کهن فارسی و مهم ترین اثر برجا مانده از خود، ارثی ماندگار و جاودانه درتاریخ شعر و ادب فارسی به یادگار گذاشته است.
شاهنامه، شرح احوال پیروزی ها، شکست ها و دلاوری های ایرانیان، از کهن ترین دوران با داستان های زال و رودابه، رستم و سهراب، بیژن و منیژه است و برخی از این داستان ها به طور خاص چون رستم و سهراب، از شاهکارهای مسلم ادبیات جهان به شمار می آیند.
رییس خانه فرهنگ ایران درپیشاور بیان داشت: از سویی دیگر نیز در سرزمین پر افتخار پشتون ها، خوشحال خان ختک را باید پدرشعر و ادبیات زبان پشتو دانست، مرد شمشیر و قلم، مردی که درخانواده ای دلیر و جنگجو به دنیا آمد و با آنکه بیشتر دوران حیات او درجنگ و ستیز سپری شده بود، در ادبیات، لغات، فنون ادبی، علوم دینی و اخلاقی نیز استادی متبحر و شاعری توانا و نویسنده ای زبردست بود.
وی یادآور شد: ادبیات قدیم پشتو، مرهون افکار و اندیشه های بلند خوشحال خان بوده و طبع و قریحه خدادادی وی، ادبیات پشتو را رونق بخشیده و به کمال رسانده است. او که افکار دقیق و تمثیلات و تشبیهات عالی و استعارات و کنایات بدیع توأم با افکار بلند و فلسفه عمیق حاکی از عالی ترین عواطف بشری، همراه با زیباترین صنایع شعری سبک نو در ادبیات پشتو را آغاز کرده و سرمشق دیگر گویندگان و نویسندگان این زبان بوده است. خوشحال خان درحقیقت جاده زبان پشتو را هموار ساخته، او کسی است که برای اولین بار قوانین عروض و قافیه و فنون شعری را همراه با فصاحت و بلاغت در ادبیات پشتو به کار برده و با قدرت طبع و مهارت، سخن گفته است.
خوشحال خان ختک درفنون مختلف شعر استاد بوده و ازحماسه و عشق، اندرز و اخلاق، عرفان و فلسفه و حتی فکاهه و غزل نمونه های عالی و ارزنده را درکلیات او می توان یافت. همچنان که در انواع مختلف شعر ازغزل و قصیده، مثنوی و رباعی مهارت داشته و گذشته از پشتو به فارسی نیز اشعار شیوایی سروده و در نثر نیز پرمایه و قوی دست و قوی طبع بوده است.
بهترین بخش از اشعار این شاعر بزرگ پشتو زبان، به اقتضای طبع جنگجویی و دلیری ایشان، اشعارحماسی بوده که در آن احساسات ملی، شور و شوق و ذوق درونی شاعر بسیار نمایان است. آثارحماسی وی سراسر تشویق به شجاعت، قدرت، غلبه بر نفس و پرهیز از یأس و نا امیدی است.
مهران اسکندریان خاطر نشان کرد: خوشحال خان ختک در آثار خود، پیروان خویش را به اتحاد و یگانگی خوانده و از نفاق و بیگانگی برحذر داشته است. زیرا به عقیده وی، نفاق منشاء همه زبانی ها و مبدا همه ناکامی ها و تیره روزی ها است. حکیم خوشحال خان ختک و حکیم ابوالقاسم فردوسی، دو نابغه مشرق زمین بر این باور بودند، رمز رستگاری، راهی جز کسب علم و دانش نیست. همان گونه که فردوسی شاهنامه خود را با بیت “به نام خداوند جان و خرد / کزین برتر اندیشه برنگذرد، با خرد و اندیشه آغاز کرده است، خوشحال خان ختک نیز همواره برخرد ورزی و اندیشه درست تاکید دارد.
وی تاکید کرد: شاهنامه فردوسی یک شاهکار درجهان علم و ادب بوده و درآسیا به ویژه شبه قاره، اگر کسی آن را نخوانده باشد، به طور یقین از نامش آگاه است. همانگونه که مردم این سرزمین و بلوچستان و افغانستان چه تحصیل کرده و چه اُمی، با نام خوشحال خان ختک، کاملاً آشنا هستند. فردوسی با خلق شاهنامه، روایات کهن کشور خود، ایران را حفظ کرد و خوشحال خان ختک درجامعه پشتون‌ها، این کار را با شیوه زیبایی انجام داده است.
از کلام فردوسی شهامت، جرأت و دلیری می‌چکد و درکلام خوشحال خان ختک نیز اینگونه است. فردوسی گذشته ایران و ایرانیان را زنده کرده و زنده نگه داشته و خوشحال خان ختک نیز برای ملت پشتون خود، اینگونه عمل کرده است.
شاهنامه فردوسی نفوذ و اثر زیادی درمیان طبقات مختلف ایرانیان داشته و خوشحال خان ختک نیز همین نفوذ و اثر را درمیان مردم پشتو زبان دارد.
شاهنامه فردوسی حرارت بخش دل‌های ایرانیان و دوستداران فارسی بوده و خوشحال خان ختک نیز با اشعار حماسی خود دل‌های پشتو زبانان را همواره تازگی بخشیده است.
درکنارشعرای دیگر همچون حضرت حافظ شیرازی و رحمان بابا، اشتراکات زیادی دربین شعرای پشتو زبان با شعرای فارسی گوی ایران وجود دارد. و خوشحال خان ختک نیز شباهت‌های فراوانی با فردوسی داشته، بطوریکه هر دو شاعرانگیزه‌های خاص ملت‌هایشان را درکلام خود به مردم رسانده اند.
رئیس خانه فرهنگ ایران درپیشاور در پایان سخنان خود گفت: امیدواریم، همه ی اندیشمندان، فرهیختگان و دانشگاهیان با همتی افزون و دلسوزانه، برای حفظ و تعالی فرهنگ و ادب دو کشور ایران و پاکستان ثابت قدم باشند.
رییس دانشگاه اسلامیه کالج پیشاور دربخشی از سخنان خود با اشاره به متفق القول بودن برخی اقوال درجوامع بشری گفت: چنانچه هرقومی تاریخ، مشاهیر و شخصیت های خود را حفظ کرده و به فراموشی نسپارد، زندگی با هویت و عزتمند خواهد داشت. البته حفظ آنان تنها به منزله آگاهی از زندگی نامه بزرگان تاریخ ساز نیست، بلکه باید سخنان ایشان درعمل به ظهور برسند.
گل مجید خان اظهار داشت: فردوسی و خوشحال خان ختک در علم و اندیشه پاک، شجاعت و دلاورمردی همانندی نداشته اند. و این درس افتخارآمیز خوشحال بابا و حکیم فردوسی طوسی را باید به جوانان و نسل جدید منتقل کرد و نسل آینده را با افکار بلند آنان پرورش داد.
وی با تاکید براهمیت حفظ زبان و فرهنگ افزود: سخنرانی رئیس خانه فرهنگ به زبان فارسی درس بزرگی برای مردم پاکستان است و در اینجا باید حفظ زبان و فرهنگ را از ایرانیان یاد گرفت. متاسفانه درجامعه پاکستان به ویژه در قشر جوان زبان بیگانه را جایگزین زبان مادری خود کرده اند.
وی یادآور شد: درگذشته پاکستان، کتب زبان فارسی درمدارس تدریس می شد، اما متاسفانه نتوانسته ایم برای حفظ پیشینه خود از این زبان هویتی پاسداری کنیم.
در ادامه، استاد ادبیات پشتو دردانشکده دولتی شهرکَرک گفت: در زمینه زبان و ادبیات، زبان های مختلف جهان به نوعی با یکدیگر مرتبط بوده و به همین ترتیب، زبان و ادبیات فارسی و پشتو نیز ارتباط نزدیکی با هم دارند. به گفته دکتر توفیق سبحانی آغاز ادبیات فارسی درهند مربوط به قرن چهارم هجری قمری بوده و این زبان بعدها در این سرزمین به قدری قوت گرفت که به عنوان زبان رسمی و دفتری شناخته شد و این روند تا قرن ها ادامه داشت.
وی در ادامه گفت: ابوالقاسم فردوسی با داشتن شاهنامه، شخصیت برجسته و تأثیرگذار در ادبیات فارسی است که در تاریخ ادبیات زبان فارسی کمترشخصیتی را می توان مشاهده کرد که با او برابری کند. فردوسی، شاهنامه را در ۳۵ سال تکمیل کرد.
دکترعبدالحکیم اظهارداشت: شاهنامه نه تنها سند تاریخی، فرهنگی، تمدنی و اجتماعی ایران زمین، بلکه یکی از فرهنگ های بنیادین زبان فارسی در هنر و ادبیات است. از سوی دیگر این اثر گران بها نه تنها گنجینه حماسی و ادبی بوده، بلکه مجموعه فرهنگ جامع از امور دولتی، حاکمیت، امورخانوادگی، زیبایی و محبت، پند و اندرز، موعظه و اخلاق است.
وی در ادامه بیان داشت: علامه شبلی نعمانی، محقق و اسلام شناس برجسته شبه‌قاره هند می نویسد: شاهنامه اگرچه به ظاهر فقط حماسی است، اما با توجه به بیان حقایق کلی و جزئیات رویدادها، اگر انسان بخواهد، تنها به کمک شاهنامه می تواند تمدن آن زمان را به طور کامل ردیابی کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: پس از گذشت شش قرن از مرگ فردوسی، خوشحال خان ختک، از چهره های مشهور و تأثیرگذار در ادبیات پشتو، در سال ۱۰۲۲ هجری قمری در آکورا متولد شد. خوشحال خان ختک، هم در نثر و هم در شعر استاد بود، کتاب های جا مانده از وی شامل: کلیات، سوات نامه، فضل نامه، طب نامه، اخلاق نامه، فراق نامه، بازنامه و در نثر دستار نامه است.
خوشحال خان در نوشته های خود از فردوسی و شاهنامه وی یاد کرده و آن را سرشار از شجاعت دانسته و در جای دیگر درباره پرورش و تربیت اولاد نیز، شاهنامه را به عنوان کتاب درسی معرفی کرده است.
هر دو شاعر بزرگ، فردوسی و خوشحال به جای جنگ، برصلح تاکید کرده اند. صلح نقطه مقابل جنگ است. خداوند صلح را برگزیده است. بایستی بین انسان ها آشتی برقرار شود. آرامش مایه خیر و برکت است. اگر انسان اهمیت صلح را درنظر داشته باشد، می تواند از ضررهای جانی و مالی جلوگیری کند. هم فردوسی و هم خوشال خان صلح و آشتی را در اولویت قرارداده اند.
در ادامه نصرالله خان از اساتید بخش پشتو دانشگاه اسلامیه کالج گفت: خوشحال خان ختک غزل‌های فارسی خود را در خصوص عشق‌ورزی، زهد و عرفان و اخلاق، شکایت از نفس نافرمان درون و دیوسرکش بیرون، بی‌وفایی یار و بدعهدی روزگار، مهرشاهان به درویشان و موضوعات مذهبی سروده است: سرآغاز غزل‌های فارسی خوشحال خان این است:
پیر ما از می پرستی توبه فرماید مرا
الله الله وقت گل این توبه می‌شاید مرا
هر که از نظاره روی بتان منعم کند
پند او گیرم به دل در دل نمی‌آید مرا
در ادامه، اباسین یوسفزیی، رییس بخش پشتو دانشگاه اسلامیه کالج بیان داشت: هر دو شاعر بزرگ، تمام ابعاد زندگی را در اشعار خود به خوبی بیان کرده اند و تاثیرپذیری خوشحال بابا از فردوسی همان طور که در چندین نوشته خود از ایشان ذکر شده است انکار ناپذیر بوده و این تاثیرپذیری در موضوعات اجتماعی نیز قابل اعتنا است.
اباسین یوسفزیی خاطر نشان کرد: فردوسی در جای جای شاهنامه به بیان اندیشه های خود درباره ازدواج، تربیت فرزندان و امور خانواده، اذن پدر و مادر برای نکاح، اهمیت حسب و نسب، مراسم عقد، تدارک جشن عروسی، روابط عاطفی زن و مرد، اذن شوهر برای زن، آداب فرزند، صدقه دادن درموقع تولد فرزندان و رعایت حقوق کودکان در نامگذاری، توجه به تربیت، اطاعت فرزندان از پدر پرداخته است.
خوشحال خان نیز در نثر و اشعار خود به ویژه در دستار نامه، موضاعاتی چون جایگاه ازدواج درتمدن، تربیت فرزندان و اوصاف و خصوصیات پدر در فرزندان را بیان کرده است که این دلیلی بر تاثیر پذیری خوشحال بابا از حکیم فردوسی است.
در پایان مراسم، مجید خان رییس دانشگاه اسلامیه کالج لوح نماد دانشگاه را به نشانه تقدیر به مهران اسکندریان رئیس خانه فرهنگ ایران در پیشاور اهدا کرد.
منبع: بنیاد سعدی