میراث مکتوب – نخستین برنامه از سلسله آیین بزرگداشت فرهیختگان کتابخانه ملی، به تجلیل از سید عبدالله انوار، کتابشناس و نسخه‌پژوه اختصاص داشت. این مراسم شامگاه دوشنبه 26 آبان در کتابخانه ملی برگزار شد و همزمان با برپایی این مراسم تالاری که به نام این استاد پیشکسوت در کتابخانه ملی نامگذاری شده نیز رونمایی شد.
کامران فانی با اشاره به آشنایی 40 ساله خود با انوار گفت: از آشنایی من با انوار 40 سال می‌گذرد. آشنایی که موجب بهره‌مندی من از محضر گرم و صمیمانه وی شد. محضری که همواره محل دانش‌اندوزی و دانش‌آموزی بود. وی همواره در حال یاد گرفتن بود و بر داشته‌های علمی‌اش می‌افزود. در واقع تا به امروز بخش بسیار ناچیزی از دانش انوار در معرض تماشا گذاشته شده است.
وی افزود: برای ما کتابدارها، انوار نخست به عنوان یک نسخه‌شناس و نسخه‌نویس نام‌آشناست، در بخش نسخه‌نویسی کتابخانه ملی که نخستین رئیس آن مهدی بیانی بود و خطی خوش داشت، بخش نسخه‌نویسی راکد مانده بود اما در زمان دکتر مهدی محقق فهرست‌برداری نسخ خطی به صورت برگه آغاز شد و در زمان ریاست انوار نوشتن این فهرست با نظم بیشتری رواج پیدا کرد.
عضو هیأت مدیره کتابخانۀ ملی اظهار کرد: انوار در مدت 20 سال اغلب نسخه‌های خطی را فهرست‌نویسی و منتشر کرد. مجلدهایی که اثری ماندگار شده و در کتابخانه ملی کار فهرست‌نویسی ادامه پیدا کرد.
فانی با اشاره به شیفتگی انوار در مطالعه کتاب عنوان کرد: وی جلوه های بسیار دیگری دارد که ناشناخته مانده است این نسخه شناس شیفتۀ کتاب خواندن است و دلبستگی ویژه‌ای به کتاب دارد هر کتابی را که می‌خواند نقدها و نظرش را در حاشیه آن یادداشت می‌کند. این حاشیه‌نگاری‌های متبحرانه انوار سبب شده که بنده وی را ابن سینای زمانه بنامم، اگر چه بزرگترین پژوهش‌ها و مطالعاتش هم درباره ابن سیناست.
وی افزود: جرج ساتن می‌گوید کتاب «شفاء» ابن‌سینا بزرگترین کتاب جهان آن روز است، کتابی که نمودار حکمت عقلی و فلسفی بوده است. استاد انوار در زمانه ما حاشیه‌های مفصلی بر این کتاب گرانسنگ نوشته است.
حواشی و تعلیقه انوار بر کتاب‌های حوزه تشیع قابل تامل است
دکتر غلامحسین امیرخانی یکی دیگر از سخنران این مراسم گفت: رابرت دارلینگتون، پژوهشگر و نویسنده حوزه فلسفه غرب در کتابی می‌نویسد بعضی وقت‌ها از من می‌پرسند تو که این همه درباره قرن هجدهم تحقیق و پژوهش کرده‌ای آیا حاضری در این قرن با کانت و دیگر فلاسفه مکاتب روشنگری زندگی کنی؟ پاسخ دادم به دو شرط حاضرم در این قرن زندگی کنم؛ نخست این‌که در طبقه مرفه قرار گیریم و در رفاه زندگی کنم و دیگر این‌که به دندان درد مبتلا نشوم زیرا در نامه‌ها و اسناد تاریخی آن دوره درباره دندان درد بسیار خوانده‌ام که بزرگان از آن نالیده‌اند و برای آن راه علاجی نبوده است.
معاون کتابخانه ملی افزود: ایرانی‌های زیادی آرزو دارند که در زمانه ابن سینا، بیرونی، خوارزمی و خواجه نصیرالدین توسی زندگی می‌کردند تا بفهمند که آنها چگونه زندگی کرده‌اند؟ اما امروز ما در محضر کسی حاضر شدیم که گستره معلوماتشان بسیار عمیق و دقیق است. سید عبدالله انوار، یکی از دانشمندان زمانه ماست که تناسبی بین معلومات و آثار وی برقرار نیست زیرا آثاری که از انوار منتشر شده در برابر معلومات و دانش وی بسیار ناچیز است.
وی اظهار کرد: انوار مظهر فرهنگ و تمدن اسلامی است و این مدعا در سه جنبه افعال وی مشاهده می‌شود. وی در زمان حضور در لغت نامه دهخدا، یکی از جوان‌ترین اعضا بود و تمامی لغت‌های مربوط به حرف (خ) و بخشی از حرف (ک) حاصل تلاش وی است و همچنین با تصحیح متن کتاب «جهانگشای نادری» دِین خود را به زبان و ادبیات فارسی ادا کرد.
امیرخانی بیان کرد: مرحله دوم تحقیقات و خدمات وی در حوزه تمدن اسلام محرز است هم در تدوین و انتشار فهرست‌نگاری نسخ خطی (که امروز در کتابخانه ملی برابر با پنجاهمین سال چاپ آن است) و دیگری کارهایی که در حوزه فلسفه اسلامی انجام داد.
وی ادامه داد: از دیگر فعالیت‌های انوار حواشی و تعلیقه بر کتاب‌هایی در حوزه تشیع از جمله کتاب «فرائد الاصول» شیخ مرتضی انصاری و آثار آخوند خراسانی است که این جنبه از کارهای وی کمتر دیده شده و این سه شاخه در حوزه زبان و ادبیات فارسی، دین اسلام و تشیع قابل تامل و توجه و از کارهای بسیار برجسته انوار است.
انوار در خواندن کتاب‌ها معلم خود بود
مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: من شب‌های جمعه به همراه دکتر جواد فلاطوری، امیرحسین آریانپور، محمدحسین هوشیار و بعدها سیداحمد فردید برای شرکت در بحث‌های فلسفی به منزل انوار می‌رفتیم. این نشست‌ها با حضور 20 نفر از اهل علم و فضل تشکیل می‌شد که در آن بحث‌های فلسفی، منطق و تاریخ اسلام شکل می‌گرفت.
وی اظهار کرد: زمانی که من در دانشگاه تهران در حال سپری کردن دروس دکترای ادبیات بودم در متون فارسی استاد جلال‌الدین همایی و بدیع‌الزمان فروزانفر به ما تکالیفی مثلا از کتاب عزالدین کاشانی یا نجم‌الدین رازی می‌دادند. انوار آن زمان می‌دانست ما چه کتاب‌هایی را می‌خوانیم و پیش از ما شروع به خواندن آن کتاب‌ها می‌کرد و می‌گفت شما این کتاب‌ها را با کمک استادان در دانشگاه می‌خوانید اما من معلم خودم هستم و به تنهایی این کتاب‌ها را مطالعه و مطالبش را استنباط می‌کنم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: یادم هست در آن زمان انوار کتاب‌هایی را که مطالعه می‌کرد روی هم می‌گذاشت این کتاب‌ها به شکلی قرار گرفته بود که اندازه آنها از قد من، آریانپور و انوار بلندتر بود. هنوز هم حجم کتاب‌هایی که وی مطالعه می‌کند سنگین است.
انوار وارث 1300 علم است
نجفقلی حبیبی یکی دیگر از سخنران این مراسم گفت: آشنایی من با استاد انوار به دهه چهل برمی‌گردد که برای مطالعه نسخ خطی به کتابخانه ملی می‌رفتم و وی را در میان انبوه کتاب‌ها می‌دیدم صحنه‌ای که تماشای آن بسیار برای من لذت بخش بود و وی با ذوق و دقت زیادی مشغول نسخه‌برداری یا مطالعه کتاب‌های خطی بود.
وی ادامه داد: چند سال پیش قرار شد درباره ابن سینا برخی مطالب جمع‌آوری و منتشر شود. نخستین کسی که به ذهن من رسید استاد انوار بود. من به خدمت وی رفتم و درخواست کردم حاشیه‌ای که بر کتاب شفاء ابن سینا نوشته است به من بدهد تا مطالعه و برای نشر آماده کنم. به دلایلی نتوانستم کتاب را منتشر کنم، تصمیم گرفته شد که چند دانشجوی حاذق به محضر وی بیایند و استاد این حاشیه‌ها را بخواند و آنها به طور جداگانه پاکنویس کنند.
استاد فلسفه دانشگاه تهران بیان کرد: همچنین قرار شد که جای تعلیقات در متن کتاب مشخص شود و پس از این که نوشتن دانشجویان طبق قرائت استاد از حاشیه شفاء تمام شد، متن نوشته شده دوباره از سوی وی تصحیح و سپس برای حروف‌چینی آماده شود تا به انتشارات برود اما متاسفانه زمان از دست رفت و این مهم انجام نشد.
حبیبی افزود: انوار، دانشمند و نمونه زنده از ابن سینا، خوارزمی و خواجه نصیر است و بر 1300 سال علم (کتاب شفاء) به طور عمقی حاشیه و تعلیقات نوشته است و سبب شده که کتاب بزرگ ابن سینا فراموش نشود. باید از وجود مغتنم این دانشمند یگانه بهره فراوان جست. بزرگداشت وی به نظرم، بزرگداشت علم و دانش است و امروز در کتابخانه ملی این علم و دانش است که مورد تکریم قرار می‌گیرد.
انوار به جایگاه خود در دانا کردن افراد فکر نمی‌کند
احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران نیز درباره ویژگی ممتاز انوار گفت: درباره کتاب ارزشمند شفاء صحبت‌های زیادی گفته شد و من یک نکته را اضافه کنم که نوشتن حاشیه بر این کتاب یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد استاد است. این همت و دانش وی است که در کنار کتاب دانشمند بزرگ ایرانی ثبت می‌شود. انوار با تواضع در گسترش علم تلاش می‌کند، وی مانند مرد دانایی است که سعدی در شعر خود می‌آورد: مرد دانا به جهان داشتن ارزانی نیست.
وی افزود: زمان وزارت بنده در وزارت ارشاد، بنیانی را به نام ابن سینا راه اندازی کردم و برخی چهره‌های علمی بنا بر جایگاه علمی‌شان انتخاب شدند. یکی از این چهره‌های صاحب نام استاد انوار بود که با ابن سینا پیوندی دیرینه داشت. در این بنیاد تلاش شد حاشیه‌ای که وی بر شفاء نوشته است، منتشر شود. قرار شد چند نفر در آماده شدن کتاب برای چاپ کمک کنند. من نگران این بودم که در بازار نشر نسخه‌های کتاب دچار سردرگمی شود اما استاد گفت: هر طور که کتاب چاپ شود، خوب است و من دیدم که استاد ذره‌ای نگرانی درباره این که کتاب با چه نامی منتشر شود، ندارد. با این رفتار انوار متوجه شدم که وی به جایگاه خود در دانا کردن افراد فکر نمی‌کند.
شکل‌گیری کاربرگه نسخ خطی را مدیون افشار و مینوی هستم
سید عبدالله انوار نیز در پایان گفت: در شکل‌گیری کاربرگه نسخ خطی مدیون ایرج افشار و مجتبی مینوی هستم. این کاربرگه در طول هفت روز طراحی شد و با طراحی این کاربرگه فهرست‌نویسی نسخ خطی از نظم و انسجام بیشتری برخوردار شد. البته این کاربرگه امروزه در اغلب کشورها در بخش نسخ خطی کاربرد دارد.
وی بیان کرد: یادم هست زمانی که فهرست نسخه‌های خطی دنبال می‌شد، بنده برخی فهرست را به مینوی نشان می‌دادم و وی به من می‌گفت کار فهرست‌نویسی نسخ خطی با کتاب‌های چاپی متفاوت است. اگر در فهرست کتاب‌های چاپی مشکلی رخ دهد افراد می‌توانند با مراجعه به نسخه‌ای از کتاب مشکل را دریابند اما در فهرست‌برداری نسخ خطی که به کشورهای مختلف می‌رود یک امریکایی نمی‌تواند برای رفع ابهامات فهرست به ایران باید و به اصل نسخه دست پیدا کند.
در پایان سخنرانی‌ها چهار لوح از سوی رئوسای کتابخانه ملی، انجمن کتابداران، انجمن مجموعه‌داران و انجمن آثار مفاخر فرهنگی با حضور مسجدجامعی، سیدکاظم بجنوردی، نصرالله پورجوادی، رضا صالحی امیری به انوار اهدا شد. همچنین در افتتاح سالن انوار در بخشی از کتابخانه عمومی از سردیس وی نیز پرده‌برداری شد.
منبع: ایبنا