میراث مکتوب- مراسم بزرگداشت «حکیم نظامی» شاعر پارسی قرن ششم به کوشش گروه زبان و ادب فارسی دانشگاه تربیت مدرس و با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شنبه ششم اسفندماه در سالن استاد میرحسینی دانشکده علوم انسانی این دانشگاه برگزار شد.
در این رویداد پس از خیرمقدم محسن ایمانی نائینی رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس به استادان و حاضران در نشست، کاوه خورابه معاون پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخن پرداخت و گفت: ستاد حکیم نظامی چند سال است که فعالیت خود را آغاز کرده و در اکثر استان ها و مراکز فرهنگی ایران در خارج از کشور نیز فعالیت های آن ادامه دارد. امسال هم از ابتدای اسفند ماه برنامه ها و رویدادهای مختلفی آغاز شده و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هم مشارکت ویژه ای در این رویداد ملی دارند.
او درادامه سخنان خود گفت: وقتی به حوزه نظامی پژوهی توجه داریم جا دارد که از بزرگان این حوزه از جمله استادان گرامی سعید نفیسی، وحید دستگردی، برات زنجانی، کامل احمد نژاد، سعید حمیدیان، میرجلال الدین کزازی و استاد پورنامداریان یاد کنیم؛ همچنین از دانشجویانی که در حوزه نظامی پژوهش فعالیت دارند هم باید تقدیر کنیم و شایسته است که یاد نظامی شناسان غیر ایرانی را هم که برای شناساندن این حکیم زحمت کشیده اند، گرامی بداریم.
معاون پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اضافه کرد: تا حالا هر چه کرده ایم مقدس است اما کافی نیست؛ همچنان راه طولانی ای در پیش داریم. نظامی شناسی و نظامی پژوهی در عرصه های مختلف جریان دارد اما هنوز با یک متن منقحی از خمسه نظامی مواجه نیستیم که درصد بالایی از صحت را داشته باشد.از اینرو هنوز هم نیازمند پژوهش های بیشتری روی نسخه های موجود از خمسه نظامی هستیم.
او تصریح کرد: در جهت شناساندن نظامی باید کارهای ویژه ای به خصوص به سایر زبان ها صورت بگیرد. در این مسیر پرداختن به نظامی صرفاً از طریق متن پژوهی نیست بلکه باید شعر و اندیشه او به حوزه‌های اجتماعی و عامه نیز وارد شود. برای این مهم نیازمند این هستیم که با همکاری رسانه ها و سایر وسائط، پیام این حکیم را در اختیار مردم قرار دهیم.
خورابه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: امروز از حکیم طوس(فردوسی) و حکیم نظامی دو سنت در موسیقی ما موجود است که همان شاهنامه خوانی و نظامی خوانی است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. همچنین در هنرهای تجسمی هم، خمسه نظامی همنشین با این هنرها است؛ چرا که حاوی انواع تشعیرها، خوشنویسی ها و نقاشی ها است که سرمنشأ مواجه متون با فعالیت های هنری به شمار می رود.
معاون پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تأکید کرد: روایت گری خمسه نظامی، روایت تصویر ها است؛ تصاویری که می تواند گشاینده عرصه نمایش و فیلم برای ما باشد . بنابر این در داستان های نظامی ظرفیت مهمی برای سینما و تأتر ما نیز وجود دارد.با همه آنچه که بیان کردم، با مطالعه شعر و اندیشه نظامی ما با حکیمی مواجه هستیم که اهل گفت و گو و مداراست و به ما نیز درس صلح و گفت و گو می دهد.
نظامی‌پژوهی در کشورهای آسیای مرکزی پررنگ و گسترده است
ابراهیم خدایار رئیس انجمن نقد ادبی ایران در مراسم بزرگداشت «حکیم نظامی» در دانشگاه تربیت مدرس گفت: کشور ازبکستان به همراه کشورهای دیگری چون تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان در گذشته به عنوان ماوراءالنهر شهرت داشتند و امروز به عنوان کشورهای آسیای مرکزی شناخته می‌شوند. ایران شناسان به واسطه مواجهه و تعلقات فرهنگی، اجتماعی و زبانیِ آریایی تباران فارسی زبان در این منطقه از دوره باستان تا امروز، این دیار را مهم ترین منطقه مشترک با ایران می‌دانند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگری از سخنان خود گفت: پژوهش های محققان آسیای مرکزی در حوزه ایران شناسی، ذیل ترکستان شناسی و توران شناسی دسته بندی می شود و این پژوهش ها حاوی دو شاخصه اصلی و مهم است؛ اول اینکه این منطقه در دل بنیادهای اسطوره شناسی ما ایرانیان شکل گرفته و اساساً توران زمین یک سرزمین تماما ایرانی در دوره پیشا اسلامی است که در شاهنامه فردوسی هم این امر به خوبی منعکس شده است. در دوره اسلامی هم این منطقه به ایران و فرهنگ آن وابسته بوده؛ از جمله حکیم سغدی مربوط به این دوره است.
او درادامه گفت: نکته دوم اینکه اقوام ساکن و مهاجر به این منطقه از دوره اسلامی به دلیل قدرت نظامی و سیاسی؛ زبان خود را به زبان غیرفارسی تغییر دادند اما این تغییر، باز هم به زبان و فرهنگ فارسی وابسته است.
خدایار تصریح کرد: امروز جز تاجیکستان که هم زبان ماست، ازبکستان هم پیوند ناگسستنی با زبان فارسی دارد و ایران پژوهشی در این کشور بسیار پربار است. همچنین نظامی شناسی و نظامی پژوهی هم در دو دوره کلاسیک و معاصر در این کشور بسیار پررنگ و قابل توجه است چرا که بسیاری از پژوهش‌های آنها جنبه بازآفرینی دارد نه اینکه صرفا حاوی ترجمه متون باشند. پس از استقلال ازبکستان نیز در سایه خودآگاهی ملت این دیار، توجه به ریشه ها و حقایق مربوط به حکیم نظامی افزایش پیدا کرده و گستردگی پژوهش های آن ها نیز در عرصه ایران‌شناسی بسیار چشمگیر است.
گسترش زبان فارسی در جهان مرهون تلاش‌های حکیم نظامی است
ناصر نیکوبخت رئیس مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در مراسم بزرگداشت «حکیم نظامی» در این دانشگاه گفت: در پهنه زبان فارسی شاعری چون حکیم نظامی را نداریم که خیل عظیمی از مقلدین را در پی داشته باشد و به قول مرحوم دستگردی بیش از هزار شاعر نظیره ساز اشعار او هستند.
استاد ادبیات دانشگاه تربیت مدرس افزود: جایگاه حکیم نظامی در پهنه ادب فارسی به عنوان مبتکر خمسه سرایی و اشعار عاشقانه بسیار قابل توجه است و هنر بی بدیل او در شاعری موجب تشویق شاعران بعدی در سرایش منظومه های مختلف شده است.
نیکوبخت تصریح کرد: حکیم نظامی مقلدان فراوانی در زبان های ترکی، اردو، کردی و … نیز پیدا کرده است و آثار زیادی درباره او به زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده‌است. تحقیقات ادبی نشان دهنده این است که «خمسه» نظامی به طور کلی و خاص مورد تقلید قرار گرفته و نظیره سرایان، اشعاری به مانند اشعار او سروده اند.
رئیس مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: گسترش و بسط زبان و ادب فارسی مرهون تلاش‌های حکیم نظامی است. شخصیت‌پردازی‌های او در منظومه ها و داستان هایش بسیار مهم و قابل توجه است. داستان های فرعی و «حکایت در حکایت» هایش هم از جمله شگردهای مهم و شاخص اوست. همچنین ساختارهای نحویِ نظامی هم مختص به خود اوست که شاعران بعدی، از آن تقلید کرده اند.
ضرورت پژوهش‌های تطبیقی در شعر و اندیشه حکیم نظامی
نجمه دری مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در مراسم بزرگداشت «حکیم نظامی» در این دانشگاه گفت: حکیم نظامی با ساحت های چندگانه ای که در شعر و اندیشه خود دارد شاعری است که می‌تواند در حوزه ادبیات تطبیقی بسیار قابل توجه باشد. در حال حاضر یکی از پژوهش های تطبیقی میان حکیم نظامی و «پو چویی» شاعر برجسته چینی در عصر امپراتوری «تانگ»، بر پایه مقایسه کنش ها و بحث«معشوق» نزد این دو شاعر، حاکی از آن است که این دوشاعر علی رغم فاصله زمانی، در موضوع مورد اشاره، اشتراکات فراوانِ محتوایی دارند.
او در ادامه سخنان خود گفت: «پو چویی» اشعار عامه، فراوان دارد که زبان آن هم بسیار است. او جز پنج شاعر مهم ادبیات کلاسیک چین است. به عنوان نمونه فضای پر زرق و برق در برخی از اشعار نظامی به خصوص در هفت پیکر با آنچه در شعر «پو چویی» وجود دارد، بسیار شبیه است.
دری تصریح کرد: قطعه شعری «آواز حسرت ابدی؛ ماجرای دلدادگی یک پادشاه به معشوق خود» در شعر این شاعر چینی یادآور صحنه «باربد و نکیسا» در قصر «خسرو» است یا یادآور صحنه هایی از داستان «خسرو شیرین» است.
مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در ادبیات تطبیقیِ جدید نیاز به هم زمانی متون و چهره ها و بهره گیری مستقیم آن ها از هم نیست؛ لذا تطبیق بینامتنی باعث می شود که محقق، متون مختلف را به راحتی تطبیق دهد. البته ذکر این نکته ضروری است که برای پژوهش های تطبیقی، نیازمند به پاسخ های قانع کننده برای هدف غایی تحقیق هستیم.
او در پایان تأکید کرد: «پو چویی» شاعرِ شهیر چینی دستکم سه قرن با حکیم نظامی فاصله زمانی دارد؛ او در دوره ای شعر می سروده که بازار سرایش شعر فارسی آنچنان که باید پررونق نبوده است. با این حال، قرابت محتوایی این دو شاعر از دو سرزمین و فرهنگ مختلف، نشانگر روابط بینامتنی است که در نقاشی، شعر و هنرهای مختلف نیز بازتاب داشته است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی