برپایی آیین گرامیداشت روز جهانی میراث دیداری و شنیداری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

در ابتدای این برنامه، پیام «اودری آزوله»، مدیرکل یونسکو به مناسبت روز جهانی میراث دیداری- شنیداری(۲۷ اکتبر ۲۰۱۸) توسط مریم سلطان‌زاده، سرپرست دفتر منطقه ای یونسکو در تهران قرائت شد که در متن آن آمده است:

«میراث دیداری-شنیداری، بخش مهمی از میراث فرهنگی ماست. تصاویر و اصوات که بر روی فیلم‌ها، نوارهای ویدئویی و صوتی ضبط شده‌اند گذشته ما را زنده کرده و اتفاقات، صحنه‌ها و موقعیت‌هایی را در حافظه جمعی ما ثبت می کنند که بدون آنها، از خاطر ما حذف می شدند یا ساکن و بی‌حرکت می ماندند. میراث دیداری-شنیداری منبعی ارزشمند از دانش و گواه و شاهد زنده ای بر تنوع اجتماعی، فرهنگی و زبانی ماست.

با این وجود، این یادگار که تا امروز زنده مانده و برای تاریخ‌دانان، دانشمندان و مردم عادی که در جست و جوی دانش گذشته خود هستند ضروری است، آسیب پذیر است. منسوخ شدن فناوری‌ها و رسانه‌های آنالوگ و بی‎توجهی، از عوامل تهدیدکننده‌ این یادگارها هستند. این میراث به ویژه در برخی شرایط اجتماعی- سیاسی  در معرض خطر است.

دقیقا به همین علت، یونسکو بزرگداشت این روز جهانی را آغاز کرد تا عموم مردم را از ضرورت نیاز به پاسداری از میراث دیداری- شنیداری آگاه کند، از موسسه‌هایی که دارای این میراث هستند پشتیبانی کند و دسترسی بیشتر به آرشیوها را ترویج کند.

همچنین یونسکو مشوق دیجیتال کردن آرشیوهای مستند است و منابع دیداری- شنیداری زیادی را نیز در فهرست برنامه حافظه جهانی جای داده است: از نوارهای کنسرت‌های آرتا فرانکلین و لیونل همپتون در فستیوال جاز مونترو در فرانسه تا مستندات منحصر به فردی که در سال ۱۹۵۰ درباره قبیله جوهوآنسی در صحرای کالاهاری واقع در نامیبیا شکل گرفتند و نیز آرشیوهایی از کنفرانس باندونگ در سال ۱۹۵۵ در اندونزی.

امسال، روز جهانی میراث دیداری- شنیداری که  با هکاری شورای هماهنگ کننده موسسات آرشیوهای دیداری-شنیداری برگزار شده است بر موضوع «داستان ادامه دارد…» تمرکز دارد. هدف به نمایش گذاشتن آرشیوهای خانوادگی و شخصی، بیرون آوردن آن‌ها از اتاق‌های زیر شیروانی و زیرزمین ها و به اشتراک گذاشتن تکه هایی از زندگی و لحظاتی که بر روی فیلم یا نوار ویدئویی ثبت شده‌اند است. به این ترتیب می توان زندگی‌ای که به گذشته تبدیل شده است را، با احساس دوبار زنده کرد.

این آرشیوها که گاهی فراموش می شوند یا مورد بی توجهی قرار می گیرند، می توانند خوراکی برای حافظه جمعی ما  و برقرارکننده ارتباط میان نسل‌ها باشند. احساساتی که آرشیوها در ما برمی‌انگیزند، این ارتباط‌ها را می‌سازند. میراث، یک شیء ساکن نیست، بلکه انباشته از معنا، اهمیت  و همه احساساتی است که زندگی‌های نسل‌های گذشته را همراهی می کنند .

یونسکو شما را ترغیب می کند که در برنامه های زیادی که به مناسبت این روز برگزار می شوند شرکت کنید، از هشتگ میراث دیداری- شنیداری استفاده کنید و کمک کنید تا میراث دیداری شنیداری مشترکمان با «داستان‌های پویا» شما غنی شود.»

سپس، «حجت‌الله ایوبی»؛ دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو با حاضران سخن گفت. او میراث دیداری و شنیداری را با توجه به سابقه درخشان ایرانیان، ارجمند دانست و گفت: تصویر امر مهمی است تا جایی که مارتین هایدگر، اندیشمند آلمانی، این عصر را عصر تصویر دانسته است. اما نخستین تصاویر با نقاشی شروع شد و چنان مهم بود که حاکمان، برای به تصویر کشیدن فتوحات خود، به آن متوسل می شدند و حتی وقتی کاخ ورسای ساخته شد، لویی چهاردهم نگارخانه‌ای ایجاد کرد که مملو از نقاشی بود و نقاشی در آن دوره هم هنر بود و هم رسانه.

او ادامه داد: اما پس از آن، عکس بود که در جای نخست نشست و البته به مرور از صنعت به هنر تبدیل شد و عکاسان، به عنوان هنرمند شناخته شدند. دنیای امروز اما با عکس و تصویر سروکار دارد و جنگ امروز، جنگ تصویر است و ما امروز در ایران، عکاسان زبردستی هم داریم. جز این، باید از فیلم هم یاد کرد. سابقه سینما و علی‌الخصوص مستندسازی در ایران بسیار درخشان است. ساخت حدود 150 فیلم در سال مهم است و جوایز سینماییِ جهان از آن مهم تر که در سال 1395، بالغ بر پانصد جایزه نصیب ایران شد. بر این اساس، گنجینه ای ارزشمند از انواع تصویر در کشور ما وجود دارد که بخشی از آن حفظ شده، بخشی دیگر در معرض خطر است و البته از عمده آن هیچ اطلاعی نداریم.

ایوبی تاکید کرد: ثبت اما بهانه ای است که کمک می کند برای حفظ و احیای این میراث، نه تنها برای ایران، که برای بشریت و نه تنها برای نسل امروز، که برای نسل های آینده. هیچ هنری در خلا تولید نمی شود و رویش نیاز به خاک دارد و خاک یعنی تاریخ. آن هم برای ایران که پیوندگاهِ سنت و مدرنیته است که همیشه دست در هنر و رنگ و تصویر داشته است.

سپس، «سید ضیاء هاشمی»؛ مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) پشت تریبون حاضر شد و گفت: مفهوم سرمایه در جهان معاصر هر روز دستخوش تغییر می شود. از همین روست که سرمایه ملی کشورها امروز تنها در پول و ساختمان و کارخانه هایی که دارند خلاصه نمی شود. آرشیوها و میراث دیداری و شنیداری هر ملت، امروز بخشی غیر قابل انکار از سرمایه ملی هر کشور است. سرمایه ای که می تواند ثروت های دیگر بیافریند. امروز 38 سال از روزی که اولین سند بین المللی حفظ و پاسداشت تصاویر متحرک در کنفرانس عمومی یونسکو به تصویب رسید می گذرد و تا امروز بسیاری از کشورها و کمپانی های بزرگ رسانه ای، اقدامات اساسی برای حفاظت از آرشیوهای ملی و بین المللی خود انجام داده اند. آرشیوهای دیداری و شنیداری امروز بخش مهمی از سرمایه رسانه ها هستند، که هرچه بیشتر و غنی تر باشند، آنها را در ارجاعات تاریخی و تولید محتواهای منحصر بفرد متمایز می کنند.

وی اضافه کرد: میراث دیداری و شنیداری در بر گیرنده قسمت اعظم حافظه شخصی و اجتماعی ماست، بخش قابل توجهی از این میراث با صرف سرمایه های ملی به دست آمده و از همین رو به معنای واقعی کلمه سرمایه ملی ماست. به همین دلیل است که باید این میراث حفظ شود و به عنوان بخشی از میراث مشترک بشریت به اشتراک گذاشته شود تا محققان و دانشجویان از این سرمایه ملی استفاده کنند و ارزش های نو بر آن بیفزایند. باید توجه کرد که تمام آنچه از میراث دیداری و شنیداری در آرشیوها، سازمان‌های خصوصی و دولتی و شخصی قرار دارد، باید صیانت شود و به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از میراث مشترک بشریت مورد توجه قرار گیرد.

هاشمی درباره نقش ایرنا در میراث تصویری ادامه داد: خبرگزاری ایرنا که پیش از انقلاب با نام خبرگزاری پارس کار خود را آغاز کرده است، امروز یکی از غنی ترین آرشیوهای دیداری و شنیداری را در اختیار دارد و آنها را به مثابه سرمایه ملی حفاظت می کند.خبرگزاری ایرنا به عنوان خبرگزاری رسمی کشور که در دهه های گذشته در خط مقدم اطلاع رسانی رسمی حضور داشته، بدون شک، غنی ترین آرشیو تصویری وقایع خبری کشور را در اختیار دارد و آماده است تا با ارائه این آرشیو به کتابخانه ملی، مراتب صیانت از این ثروت ملی را دو چندان کند. و در صورت لزوم امکان استفاده تحقیقاتی و علمی از آن را برای پژوهشگران و محققان فراهم کند.نخستین نگاتيو موجود در آرشيو خبرگزاری ایرنا مربوط به سال 1339 شمسی است. بسیاری از نگاتیوهای موجود در آرشیو ما مربوط به وقایعی هستند که در زمره رویدادهای خبری روزگار خویش قرار می گرفته اند و امروز به عنوان بخش هایی از هویت و تاریخ ایران معاصر، عینیتی بی بدیل برای استناد در مباحث تاریخی دارند.از سال 1339 که آرشیو عکس خبرگزاری پارس شکل می گرفت تا  سال 1357  تمامی وقایعی که خبرنگاران و عکاسان ایرنا به ثبت آن پرداخته اند، با دوربین های 120 قطع  متوسط (6در6) عکاسی شده است و امروز ما چیزی بالغ بر  650 هزار فریم عکس به دست آمده از این طریق را در آرشیو ایرنا نگهداری می کنیم.   با ورود دوربين های 135  SLR  در سال 1357 ، عكس  هاي خبری  ايرنا هم با دوربين های  SLR و هم با دوربين هاي  قطع متوسط تصویر برداری و در نهایت آرشیو شده است . استفاده از دوربین های 135SLR   تا سال 1382 در ایرنا ادامه داشته و بالغ بر 900 هزار فریم عکس به دست آمده از این طریق نیز به آرشیو خبرگزاری اضافه شده است.از سال 1382  تا کنون نیز که دوربين هاي ديجيتال وارد چرخه تولید عکس در خبرگزاری شده اند؛ عكس ها به شکل فایل های ديجيتال تصویر برداری و ذخيره شده اند. افزون بر این، ایرنا در چارچوب تبادل بین المللی عکس با مراکز خبری معتبر حدود یک میلیون و هشتصد هزار فریم عکس از دو خبرگزاری رویترز  و فرانس پرس تهیه و در آرشیو خود ذخیره کرده است تا مجموعه آرشیو خود را غنی تر کند. امروز مجموع عکس های آرشیو شده در آرشیو عکس ایرنا نزدیک به 5 میلیون قطعه عکس است. تصاویری که هر یک بخشی از هویت و تاریخ جامعه معاصر ایران را شکل می دهند و از نگاه ما بخش مهمی از سرمایه ملی کشور به شمار می آیند.این ثروت ملی می تواند با در نظر گرفتن حقوق سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، به عنوان بخشی از سرمایه ملی کشور، در اختیار پژوهشگران قرار گیرد تا با بازیابی ارزش افزایی بر آن، به خلق سرمایه ای جدید در عرصه فرهنگ ایرانی بینجامد.

وی خاطرنشان ساخت: ما بر این باوریم که تمام نهادهای عمومی و دولتی که بخشی از آرشیو دیداری و شنیداری کشور را در اختیار خود دارند، شایسته است بر اساس قانون، نسخه ای از این آرشیو را برای حفظ و صیانت دقیق تر در اختیار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران که نهادی تخصصی در حفظ و صیانت از این سرمایه های ملی است قرار دهند.همچنین امیدواریم مجموعه های شخصی اسناد دیداری و شنیداری نیز با نظر مثبت صاحبان این مجموعه ها به دارایی کشور در این حوزه افزوده شوند تا در فضایی امن و کارشناسانه از آنها محافظت شود.اسناد دیداری و شنیداری بحاطر عینیت بی بدیلی که در انتقال مفاهیم و وقایع تاریخ معاصر دارند، اسنادی منحصر بفرد هستند که از دست رفتن آنها به هر شکلی، بخشی از هویت و حافظه جمعی کشور را از بین خواهد برد.امیدواریم بزودی سامانه ای ملی مبتنی بر اسناد دیداری و شنیداری کشور شکل بگیرد. سامانه ای که با استفاده از ظرفیت های جهان تکنولوژیک امروز، امکان استفاده های هنری، پژوهشی و حتی تجاری از تمام اسناد دیداری و شنیداری کشور را با رعایت پروتکل های لازم، فراهم کند.

« سپيده سيروس كبيری»، معاون مدیریت آرشیو مرکزی سازمان صداوسیما، دیگر سخنران این نشست بود که در اهمیت و جایگاه آرشیو گفت: آرشیو پناهنگاه میراث دیداری و شنیداری است و آرشیوداران، میراث داران این میراث در هر سرزمینی هستند.

او در ادامه گفت: در این میان، هر فرهنگی، برای حفظ هویت خود برای نسل های آتی، به میراث نیاز دارد که مهم ترین آن، میراث دیداری و شنیداری است و آنچه مهم است، تداوم این روند در حفظ میراث دیداری و شنیداری برای نسل های آینده، با استفاده از متخصصان آرشیو است.

در ادامه، «عباس کاظمی»، جامعه‌شناس، دقایقی صحبت کرد و دو نکته را مدنظر قرار داد و گفت: وقتی درباره میراث دیداری و شنیداری فکر می کنیم، تصور ما از مجموعه آثاری است که برای ما خاطره ساخته است اما به عکس، ما خود دست به ساخت خاطره می زنیم و همیشه توام با سوگیری بوده و هست. و البته دغدغه یونسکو، توجه به فرهنگ مردمی است و این، روایتی از فرهنگ و تاریخ را تقویت می کند که حکایتگر طبقه متوسط و طبقه پایین تر است. برای مثال، خانم افسانه نجم‌آبادی در دانشگاه هاروارد، با ایجاد سایت «دنیای زنان در عصر قاجار»، کوشید تا عکس ها و اسناد زنان قاجار را از دل خانه ها و خانواده ها بیرون آورده تا حفظ شود. چنین حرکت هایی سبب می شود تا همه مردم مشارکت کنند و روایتِ گزینشی و از بالا به پایین، دیگر در میان نباشد. پس لازم است تا پویش مردمی برقرار شود و اسناد و تصاویر از میان مردم جمع شود.

نکته دیگری که او گفت، درباره سیال بودن و به اصطلاح کوچ‌رو بودن فرهنگ‌ها است: در حال حاضر هیچ فرهنگی نداریم که  در داخل مرزها مانده باشد. در دهه اخیر البته شبکه های اجتماعی، این امکان را فراهم کرده تا مردم، خود وارد مناسبات تولید شوند و البته لازم است تا نهادهای فرهنگی نیز دست به کار شده و با اندیشیدن تدابیری به این حرکت بپیوندند.

«بیژن کامکار» نیز در خلال برنامه، درباره گروه موسیقی چاووش صحبت کرد؛ زیرا مجموعه موسیقایی چاووش، کاندیدای ثبت در برنامه ملی حافظه جهانی یونسکو است.

آخرین سخنران، «اشرف بروجردی»، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بود. او با اشاره به شعار امسالِ روز جهانی میراث دیداری و شنیداری که «داستان ادامه دارد…» است، گفت: باید بکوشیم برای آیندگان، گنجینه ای را به ارث بگذاریم که زندگی شان را بهینه کند. زیرا در این میان، برای ثبت همه اقدامات بشری، تلاش هایی صورت می گیرد و باید که آنها را به اشتراک گذاشت.

او ادامه داد: انسان ها همه لحظات خود را مدیون  مواریث فرهنگی خود هستند و حافظه تاریخی که در اختیارشان قرار می گیرد و پیوستگی میان انسان ها، منظومه ای از تاریخ بشر را ایجاد می کند. رسالت ما برای حفظ مواریث است و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، پایگاه و پناهگاهِ حفظ این میراث است تا در معرض دید و شنید قرار گیرد تا دیگران، با ملاحظه آنها رویکرد جدیدی را عرضه کنند و سهم خود را برای آیندگان به اشتراک بگذارند. مهم اما آن است که بتوانیم با بهترین اقدامات برای نگهداری آنها، همه را در اختیار مردم قرار دهیم زیرا مهم، عرضه آن است. این سازمان، شاید در این میان، بهترین مامنِ نگهداری باشد.

بروجردی البته گله‌مندی از صداوسیما را هم چاشنی سخنان خود کرد و گفت: این سازمان، کمترین تلاش را برای ارائه و به اشتراک گذاشتن آرشیو خود می کند و امیدواریم آنچه عرضه می کند، مطابق با باورهای مردم و آنچه می اندیشند باشد. زیرا اعتماد عمومی زمانی شکل می گیرد که مردم حس کنند، حرف شان در رسانه ملی شنیده می شود و در آنجا ظرفیتی وجود دارد که لازم است در اختیار عموم قرار گیرد.

او در پایان، ضمن تشکر از کمیسیون ملی یونسکو و دفتر منطقه ای یونسکو در تهران به‌خاطر برای تلاش برای حفظ میراث دیداری و شنیداری، تاکید کرد گنجینه های مردم باید که به ثبت جهانی برسد تا فرهنگ بشردوستانه ایران به جامعه بشری منتقل شود و محفوظ بماند.

در پایان این برنامه، از سند ثبت ملی مستند «خلیج فارس» اثر اُرُد عطارپور، مستند «معماری ایرانی» اثر حمید سهیلی، سریال تلویزیونی «هزاردستان» اثر علی حاتمی و برنامه رادیویی «مرزهای دانش» ساخته سیداحمد محیط طباطبایی در برنامه ملی حافظه جهانی یونسکو رونمایی می شود. همچنین از «بیژن کامکار» از گروه موسیقی چاووش و «اکبر ایرانی» تدوین گر پرونده ثبت جهانی جامع التواریخ تجلیل شد. جز این، از فرهاد نظری، فریبا افکاری، سوسن اصیلی و مژده محمدی که در کارگاه های منطقه ای حافظه ملی یونسکو در همدان، خرم آباد و سنندج، مشارکت کرده بودند نیز تقدیر به عمل آمد.

گفتنی است، پس از این مراسم، مستند «اربعین» به کارگردانی ناصر تقوایی به نمایش درآمد.

 منبع: روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران