میراث مکتوب – دیوان شمس تبریزی یا دیوان کبیر، دیوان مولانا جلال‌الدین محمد بلخی شامل غزل‌ها، رباعی‌ها و ترجیع‌های اوست. دیوان شمس تبریزی در عُرف خاندان مولانا و سلسلهٔ مولویه در روزگاران پس از مولانا با عنوان دیوان کبیر شناخته می‌شده است.
گویا آنچه در تداول مولویان جریان داشته‌است همان دیوان یا غزلیات بوده‌است و بعدها عنوان دیوان کبیر را بر آن اطلاق کرده‌اند. همچنین عنوان دیوان شمس تبریزی یا کلیات شمس تبریزی نیز از عنوان‌هایی است که در دوره‌های بعد بدان داده شده‌است، به اعتبار این که بخش اعظم این غزل‌ها را مولانا خطاب به شمس‌الدین تبریزی سروده‌است.
با چینش جزءبه‌جزء ویژگی‌های غزل‌های دیوان شمس، به چنین نتیجه کلی می‌رسیم که مجموعه غزل‌های این دیوان، منظره تمام نمای کل شعر و بلکه ادبیات ما می‌تواند باشد. خواه در مباحث گوناگون زبانی و هنری، خواه در وجوه متعدد نوآوری. به زبان دیگر غزل‌های مولانا نشان دهندۀ تمام گستره ادبیات ماست. این حرف به این معناست که اگر ما ظرفیت خاصی را در شعر با نثر کسانی چون سعدی، حافظ، بایزید بسطامی، بیدل دهلوی، عطار، صادق هدایت، احمدرضا احمدی، یدالله رویایی و… می‌بینیم، نمونه کمال‌یافته آن اتفاق یا ظرفیت را پیش از آن در غزل‌های دیوان شمس می‌توان نشان داد.
این کتاب به دو محور اصلی استوار است که در یکی به نوآوری های مولانا در غزلیاتش پرداخته شده و دیگری دربارۀ آسیب شناسی قالب و زبان است.
نویسنده در پیشگفتار کتاب توضیح داده که در آغاز قرار بر این بوده که تحقیقی مفصل تر در این باب انجام شود و نوآوری های شاعران کلاسیک فارسی در محدوده غزل و قالب های کهن، از حیث زبان و قالب، مورد بررسی قرار گیرد. کتاب با طرح ایده اصلی اش که پرداختن به نوآوری مولانا در غزل است شروع می کند و سپس به نواقصی که در کتابت، تصحیح و چاپ های دیوان کبیر وجود داشته اشاره می کند.
در بخش های ابتدایی کتاب با عنوان «قافیه و تفعله را گو همه سیلاب ببر»، درباره نوآوری های مولانا آمده: «مولوی- با درنظرگرفتن توامان سه ضلع مثنوی، دیوان شمس و فیه مافیه-لااقل در تمامی ادبیات ما تنها مؤلفی است که از یک ایده بی سابقه و نو دفاع کرده. تز معرفتی ای که متعلق و خاص خود ایشان است. این را در تعارض با عقیده آنهایی عنوان کردم که ایشان را مثلا پیرو بزرگانی چون ابن عربی یا متأثر از کسانی چون صدرالدین قونوی و پاره ای از عرفا یا شعرا دانسته اند. با درنظرگرفتن این پیش فرض که هر نوآوری و طرح ایده نویی- خاصه در حیطه معارف بنیادی و زیرساختی- به هرحال در مراتبی، از میراث گذشته هم بهره برده و دارد و جناب جلال الدین محمد هم اقیانوس خلاقیتش از سرچشمه دو رود خروشان فلسفه و عرفان پیش از خود استرزاق می کند، ایشان را باید یگانه مؤلف- تئوریسینی دانست که تمامی چارچوب پیچیده و موهوم آثارش براساس اندیشه بزرگ تری که نگاه اوست به هستی مادی و هستی ماورائی و ارتباط متقابل انسان با این دو شکل هستی و به تبع آن، شکل گرفته…».
این کتاب شامل 6 بخش با نام‌های «استفاده از ذات تغزلی غزل در قوالب دیگر»، «فراروی از چارچوب کف و سقف ادبیات در غزل»، «خوانش‌ها و نگارش‌های مختلف یک غزل»، «مواجهه با ردیف و قافیه» و «قالب‌های ترکیبی و ابداعی» می‌شود.
روزبهانی، رضا، مالیخولیای غزل: بررسی نوآوری های مولانا در غزلیات شمس به همراه آسیب شناسی قالب و زبان، 414 صفحه، شمارگان: 500 نسخه، قطع: رقعی،بها: 230000 ریال، 1394.