میراث مکتوب – بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق عنوان کتابی است که به مطالعه شباهتها و تفاوتهای تزئینات به کار رفته در دو خط کوفی ایرانی و نستعلیق میپردازد.
شرح و معرفی تاریخچه این دو خط به همراه مطالعه مختصر شیوههای صفحهآرایی و کتابآرایی در دوره صفوی از دیگر مباحث این کتاب است.
این کتاب به بررسی نقاط اشتراک و تفاوت در تذهیب، آرایش و تزئینِ دو خط کوفی ایرانی و نستعلیق میپردازد. این دو خط ابداع ایرانیان در دو دوره تاریخی متفاوت بوده است. خط کوفی به دوران صدر اسلام باز میگردد و خط نستعلیق در اواخر قرن هشتم توسط میرعلی تبریزی اختراع شده است.
ساختار این کتاب کم شباهت به یک پایاننامه نیست از آنرو که عمده مطالب آن به نقل از منابع پژوهش (39 منبع فارسی) آوردهشدهاند و تنها در یک فصل کتاب، به شکلی مشهود، تالیف انجام شده است.
عصمت مرزو درباره این کتاب می گوید: «بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق» به عنوان پایاننامه کارشناسیارشد من در رشته صنایع دستی در دانشگاه علمیکاربردی ارائه شد. بسیار دوست داشتم که بیش از اینها از نظرات و یافتههای شخصی خود در محتوای کتاب استفاده کنم اما به تاکید استاد راهنمایم و از آنرو که تا کنون بسیاری استادان برجسته درباره هنر خوشنویسی و نقاشی ایرانی تالیفات و تحقیقات درخوری داشتهاند، من به خود اجازه ندادم که حجم بیشتری از مطالب را تالیفات و نظرات خودم تشکیل دهند.
وی اضافه کرد: در مطالعه این منابع متعدد بسیار با تکرار مکررات هم مواجه بودم و با کتابهای مختلفی مواجه شدم که به نوعی از روی هم کپی کرده بودند اما با همه اینها ترجیح دادم ساختار مباحثم را نوعی جمعبندی بخشهای انتخابشده از تحقیقاتِ موجود تشکیل دهد و تنها در فصل آخر کتاب که همنام با عنوان کتاب است؛ «بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق»، نظرات و دریافتهای شخصی خود را بیاورم.
این نویسنده، مهمترین دشواری در انجام این پژوهش را تهیه عکسها و در اختیار داشتن منابع مصور و قدیمی دانست و از عدم همکاری لازم توسط مسئولان کتابخانهها گلایه کرد. وی درتوضیح اینکه چرا عمده عکسهای کتاب از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند، گفت: در مراجعه به کتابخانههای دانشگاهها و کتابخانه ملی به ندرت اجازه کپی یا اسکن از صفحات کتابها را داشتم از این رو بیشتر تصاویر کتاب توسط دوربین موبایلم تهیه شدند.
وی ادامه داد: بسیاری از کتابها در مخازنِ کم کاربرد کتابخانهها بودند و مسئولان کتابخانه ملی در مراجعه به آنها و بیرون آوردن کتابها نداشتند و در بهترین حالت این کار به خود من واگذار شده بود.
مرزو درباره شمارگان این کتاب که بسیار کم است (300 نسخه) توضیح داد: من در هزینه چاپ با انتشارات شریک بودم و از آنجا که برنامه مشخص و معلومی برای توزیع و تبلیغات جانبی آن نداشتم و ترجیح دادم که چاپ اول آن را که طبیعتا خالی از اشکال نخواهد بود در تعداد کم منتشر کنم و در چاپهای بعدی با اعمال اصلاحات و افزودهها و به طور کلی رفع کاستیها، کتاب در تعداد بیشتری منتشر شود.
معرفی فصول کتاب
کتاب «بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق» در چهار فصلِ «خط کوفی»، «خط نستعلیق»، «شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق» و «بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق» تدوین شده است.
فصل اول در دو بخش مباحث پیشِ رو را در برمیگیرد:
بخش اول شامل «تاریخچه خط کوفی و اقسام آن»، «زیبایی خط کوفی در ایران و مرتبه و تراش قلم و نگارش خط کوفی»، «قرآنهای خط کوفی و ویژگیهای آن»، «معرفی چند نسخه کلامالله به خط کوفی بر روی پوست»، «قدیمیترین قرآن به این خط» و «خط کوفی در تزئین اشیا» است.
بخش دوم «تاریخچه خط کوفی ایرانی»، «نسخههای کلام الله و سایر کتاب ها به خط کوفی ایرانی»، «ویژگیهای قرآن به خط کوفی ایرانی» و «کوفی ایرانی در تزئینات» را مطالعه میکند.
فصل دوم به پیشینه تاریخی خط نستعلیق را گزارش میکند و به معرفی نستعلیقنویسان و نسخههایی به این خط میپردازد.
فصل سوم شیوه های مختلف تزئین و آرایش را در هر یک از خطوط کوفی و نستعلیق به طور جداگانه مورد مطالعه قرار میدهد.
در فصل چهارم، شباهتها و تفاوتهای میان شیوههای تذهیب و آرایش خطوط در دو دوره کوفی ایرانی و نستعلیق بررسی میشوند.
چاپ اول کتاب «بررسی تطبیقی شیوههای تزئینی خطوط کوفی و نستعلیق» در 174 صفحه مصور و شمارگان 300 نسخه با بهای 12 هزار تومان از سوی مؤسسه انتشاراتی جمال هنر با طراحی جلد توسط مرتضی طبسی تابستان 1393 روانه بازار شده است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی