میراث مکتوب- باستانی‌پاریزی تعبیر زیبایی دارد که من شربت تلخ تاریخ را به شهد شیرین طنز ادبیات و شعر می‌آمیزم و این داروی مورد نیاز جامعه (تاریخ) را با حلاوت به کام مردم می‌رسانم و به همین دلیل است که او موفق شد تا تاریخ را به میان مردم ببرد.
محمد ابراهیم باستانی پاریزی یکی از نامدارترین چهره‌های تاریخ‌نگاری نوین ایران بود که توانست با قلم روان و پرکشش خود تاریخ را به میان مردم ببرد و برای نخستین بار سبک‌های سنتی تاریخ‌نویسی را با نوآوری و ادبیاتی طنزآمیز درآمیخت و طرحی نو ایجاد کرد. کار مورخان بررسی عالمانه رخدادها و گزارش، یافته‌های این علم است و آنان از طریق تبیین، علت‌یابی و تحلیل به حکمت و ریشه‌یابی، چرایی وقوع یک رخداد می‌رسند. باستانی‌پاریزی افزون بر این ویژگی، طنز را بستر مناسبی برای رسیدن به حکمت رخدادها یافته بود. بنابراین او به وسیله استفاده به جا و درست از طنز از ورای رخدادها به باطن آنها می‌رسید و از این رهگذر کار مورخانه او، اگر نگوییم بی‌نظیر بود به درستی کم‌نظیر است.
در توصیف ویژگی‌های آثار این مورخ پرکار چنین آمده است: «باستانی‌پاریزی تعبیر زیبایی دارد که من شربت تلخ تاریخ را به شهد شیرین طنز ادبیات و شعر می‌آمیزم و این داروی مورد نیاز جامعه (تاریخ) را با حلاوت به کام مردم می‌رسانم و به همین دلیل است که او موفق شد تا تاریخ را به میان مردم ببرد. باستانی با وجود گستردگی دانش و توانایی‌های بی نظیرش در علم تاریخ، ادبیات و شعر، جامعه و سیاست‌شناسی بی تکلف است. کتاب او را از هرکجا که باز کنی، بعد از مدت اندکی مطالعه به یک رشته محکمی دست می‌یابی که برایت جالب و پیگیر است و به همین دلیل است که استادان بزرگ تاریخ بر این باورند که مقالات باستانی پر است از مطالب بسیار اما نکات نغز و قابل تامل.»
باستانی‌پاریزی تعلق خاطری ستودنی به تاریخ، جغرافیا، حوادث محلی و شناساندن زندگی عادی و عمومی مردم داشت. این توجه و تکیه بر هویت ملی و محلی باعث پیشرفت روزافزون استاد نامدار تاریخ شد به گونه‌ای که وی افزون بر تربیت شاگردانی در عرصه‌های علمی، بیش از ۷۰ جلد کتاب از خود به یادگار گذاشت. آنچه از باستانی پاریزی در عرصه تاریخ‌پژوهی و نویسندگی معاصر چهره‌ای بی‌نظیر به تصویر کشیده، سبک نوین، بیان طنزگونه و نیز قلم روان و پرکشش او در آثار پرشمار این فرهیخته ایرانی است. سفرنامه از پاریز تا پاریس یکی از جذاب‌ترین آثار باستانی‌پاریزی است.
از پاریز تا پاریس؛ شرح مسافرت باستانی پاریزی به شرق و غرب
از آنجایی که محل تولد این نویسنده روستای پاریز کرمان است، نام این کتاب برگرفته از این روستا است. این کتاب مجموع چند سفرنامه با نام‌های در کنار فرات: سفرنامه عراق، جشن هنر: سفرنامه شیراز، در خاک پاک، شهر تبریز و کوی گلستان: سفرنامه تبریز، پرده‌هایی از میان‌پرده: سفرنامه رومانی، هزاره بیهقی: سفرنامه مشهد، از پاریز تا پاریس: سفرنامه اروپا و کنگره‌ای در اکسفورد است. در بخشی از مقدمه این کتاب آمده است: «ای قرّایان، سفر کنید تا پاک شوید که اگر آب بر یک جای بماند، بگندد.»
این استاد تاریخ دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۹ خورشیدی برای سپری کردن فرصت مطالعاتی به پاریس رفت. گشت و گذار باستانی پاریزی در اروپا باعث شد که این مورخ توانا حاصل آن سفرها را در «از پاریز تا پاریس» بیاورد، وی در این اثر، زیبایی‌ها و تمام جزئیات این دو شهر را بیان می‌کند، همچنین واگویی تاریخ هر منطقه‌ای که دیدار کرده با چاشنی طنز بود. این کتاب اطلاعات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و جغرافیایی بسیاری را در برمی‌گیرد.
سبک نویسندگی استاد به گونه‌ای است که ضمن ارایه این اطلاعات با بیانی ادبی، همراه با شعر و جملات زیبا و ضرب‌المثل‌ها و کنایات بیان می‌شود. شاید ایرادی که بتوان به کتاب گرفت از این شاخه به آن شاخه پریدن نویسنده و اشاره به موضوعات مختلف باشد. نویسنده درباره سفرنامه‌های خود نوشته است: «من نمی‌گویم آنچه نوشته‌ام واقعیت قطعی است؛ زیرا آنچه نوشته‌ام همه آنهایی است که دیده یا شنیده‌ام و چون حواس آدمی خطاکار است، بساکه بسیاری چیزها را اشتباه دیده باشم و چه سراب‌ها که آب نموده شده باشد، خصوصاً که احساس دل و سینه نیز گاهی حقیقت را دگرگون می‌کند: من هرچه دیده‌ام ز دل و دیده دیده‌امر گاهی ز دل بود گله، گاهی ز دیده‌ام.»
نگاهی به زندگینامه و آثار پربرگ و بار باستانی‌پاریزی
نویسنده کتاب مشهور «از پاریز تا پاریس» در سوم دی‌ماه ۱۳۰۴ در پاریز، از توابع شهرستان سیرجان در استان کرمان متولد شد. وی تا پایان تحصیلات ششم ابتدایی در این شهرستان تحصیل کرد و در عین حال از محضر پدر خود مرحوم حاج آخوند پاریزی هم بهره می‌برد. باستانی پاریزی در یکصدوششمین جلسه مجمع عمومی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران که در هفته دوم اسفند گذشته برگزار شد، به عنوان عضو افتخاری انتخاب شد.
وی در سال ۱۳۳۰ در رشته تاریخ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و برای انجام تعهد دبیری به کرمان بازگشت. در همین ایام با همسرش، حبیبه حایری ازدواج کرد و تا سال ۱۳۳۷ خورشیدی که در آزمون دکتری تاریخ پذیرفته شد، در کرمان ماند. باستانی پاریزی دوره دکترای تاریخ را هم در دانشگاه تهران گذراند و با ارائه پایان‌نامه‌ای درباره ابن اثیر دانشنامه دکترای خود را دریافت کرد.
محمدابراهیم باستانی پاریزی، پس از پایان تحصیلات ابتدایی و دو سال ترک تحصیل اجباری، در سال ۱۳۲۰ تحصیلات خود را در دانشسرای مقدماتی کرمان ادامه داد و پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۲۵ برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در سال ۱۳۲۶ در دانشگاه تهران در رشته تاریخ تحصیلات خود را پی گرفت.
باستانی پاریزی به گواه خاطراتش از نخستین ساکنان کوی دانشگاه تهران (واقع در امیر آباد شمالی) است. وی در ۱۳۳۰ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و برای انجام تعهد دبیری به کرمان بازگشت و تا سال ۱۳۳۷ خورشیدی که در آزمون دکتری تاریخ پذیرفته شد، در کرمان ماند. او دوره دکترای تاریخ را هم در دانشگاه تهران گذراند و با ارایه پایان‌نامه ای درباره «ابن اثیر» دانشنامه دکترای خود را دریافت کرد.
وی کار خود را در دانشگاه تهران از سال ۱۳۳۸ با مدیریت مجله داخلی دانشکده ادبیات شروع کرد و تا سال ۱۳۸۷ استاد تمام وقت آن دانشگاه بود و رابطه تنگاتنگی با این دانشگاه داشت. شوق نویسندگی وی در دوران کودکی و نوجوانی در پاریز و با خواندن نشریاتی مانند حبل‌المتین، آینده و مهر برانگیخته شد. باستانی، اولین نوشته‌های خود را در سال‌های ترک تحصیل اجباری (۱۳۱۸ و ۱۳۱۹) در قالب روزنامه ای به نام باستان و مجله‌ای به نام ندای پاریز نوشت، که خود در پاریز منتشر می‌کرد و دو یا سه مشترک داشت.
نخستین نوشته او در جراید آن زمان، مقاله‌ای بود با عنوان «تقصیر با مردان است نه زنان» که در سال ۱۳۲۱ در مجله بیداری کرمان چاپ شد. پس از آن به عنوان نویسنده یا مترجم از زبان‌های عربی و فرانسه مقالات بی‌شماری در روزنامه‌ها و مجلاتی مانند کیهان، اطلاعات، خواندنی‌ها، یغما، راهنمای‌کتاب، آینده، کلک و بخارا چاپ کرده است.
نخستین کتاب باستانی پاریزی «پیغمبر دزدان» نام دارد که شرح نامه‌های طنزگونه شیخ محمدحسن زیدآبادی است و برای اولین بار در سال ۱۳۲۴ در کرمان چاپ شده‌است. این کتاب تا کنون به چاپ شانزدهم رسیده‌است. وی بیش از شصت عنوان کتاب تألیف و یا ترجمه کرده‌است. کتاب‌های باستانی پاریزی برخی شامل مجموعه برگزیده‌ای از مقالات وی هستند که به صورت کتاب جمع‌آوری شده‌اند و برخی از ابتدا به عنوان کتاب نوشته شده‌اند.
از میان نوشته‌های او، هفت کتاب با عنوان «سبعه ثمانیه» متمایز است که همگی در نام خود عدد هفت را دارند، مانند خاتون هفت قلعه و آسیای هفت سنگ. بعداً کتاب هشتمی با عنوان هشت‌الهفت به این مجموعه هفت‌تایی اضافه شده‌است.
به جز کتاب‌ها و مقالات، باستانی پاریزی شعر هم می‌سرود و اولین شعر خود را در کودکی در روستای پاریز و در آرزوی باران سروده بود. منتخبی از شعرهای خود را در سال ۱۳۲۷ در کتابی به نام «یادبود من» به چاپ رسانده است. باستانی‌پاریزی بیش از ۴۰ عنوان کتب در زمینه‌های گوناگون از جمله کرمان‌شناسی به چاپ رسانده است.
منبع: ایبنا