میراث مکتوب- «شرح القبسات» شرح ميرسيد احمد علوی بر قبسات ميرداماد که با تحقیق حامد ناجی اصفهانی و مقدمۀ فارسی و انگليسی مهدی محقق چاپ و منتشر شده است.
قبسات از مهمترین کتب میرداماد است. این اثر در میان آثار وی از چند نظر قابل توجه است. نخست این که با توجه به تألیف آن در سال 1034 ق. می‌توان آن را در زمره آثاری دانست که میرداماد در اواخر عمر به رشته تحریر کشیده، لذا در برگیرنده اساس دستگاه فلسفی او است. دیگر آنکه تحریر این رساله بر اساس اشاراتی که در خلال آن به چشم می‌آید پس از الافق المبين، الإيقاظات، الإيماظات، التقديسات، تقويم الإيمان، خلسة الملكوت، الرواشح السماوية، سدرة المنتهى، الصراط المستقيم، تعليقة الهيات شفاء و نبراس الضياء است. بنابراین حاوی افکار و آراء نهایی مؤلف میباشد. همچنین محتوای این رساله بر خلاف بیشتر آثار فلسفی نویسنده آن، در بر دارنده مباحث متنوع فلسفی است و پژوهش در باب حدوث و قدم و بخش‌هایی از امور عامه الهیات بمعنى الاخص و طبیعیات را در بردارد.
گفتنی است قبسات همچون الافق المبین و التقديسات – و بیش از آن دو ـ مورد توجه شارحان وی بوده و به منزله خلاصه افکار میرداماد شهرت داشته است.
مؤلف يكى از بارزترين شخصيت‌هاى مكتب فلسفى اصفهان ـ شاگرد و داماد ميرداماد ـ است. او در خصوص طرح مبانى ميرداماد، با استفاده از تقرير استاد و به فرمان وى، شرح بديعى بر كتاب القبسات جهت حلّ مشكلات و توضيح عبارات عميق آن نگاشت. از جمله آثار او در حکمت یمانی می‌توان به العروةالوثقى فى شرح الهيات الشفاء، كحل الابصار فى شرح الاشارات، رياض القدس فى شرح التجريد اشاره کرد.
مصحح در مقدمه‌ای نسبتا مفصل به معرفی اثر، شروح و حواشی آن، مبحث حدوث دهری (که اساس بحث قبسات است)، و زندگانی مسیرسید احمد علوی و آثار وی، شیوۀ تحقیق و معرفی نمونه‌ای از نسخه‌های مأخذ تصحیح پرداخته است.
در ادامۀ کتاب متن اثر شامل دیباچه و 10 قبس آمده و فهرست تفصیلی، فهرست‌های آیات، روایات، اشعار، اعلام و فرق، کتب و رسائل، و مصادر تحقیق، نیز به آن ضمیمه شده است.
در بخشی از مقدمۀ این اثر می‌خوانیم:
«یکی از شاخه‌های پربار تفکر اسلامی مباحث عقلی است که در طی تاریخ فراز و نشیب‌های بسیاری را متحمل گردیده است. فلسفه اسلامی که نمایانگر ژرف‌اندیشی پژوهشگران و فرزانگان اسلام است با پالودن حکمت یونانی به چهره‌ای دست یافت که امروزه در شمار یکی از روشهای فلسفی جهان در جلوه‌گاه انظار است ولی از سویی سیر تکاملی آن در چند دوره کلی قابل بررسی است:
۱ – از بدو پیدایش در حوزه تفکر اسلامی تا ابونصر فارابی و ابن سینا.
۲ – از ابن‌سینا تا سهروردی و خواجه نصیرالدین طوسی.
3 – از طوسی تا میرداماد (ظهور مكتب شيراز).
۴- از میرداماد تا ملاعلی نوری (ظهور مكتب اصفهان).
۵- از ملاعلی نوری تا عصر حاضر (ظهور مكتب تهران).
در کتب تاریخ فلسفه دو بخش اول دارای جایگاه ویژه‌ای است و پاره‌ای از اندیشمندان آن را تا ابن‌رشد اندلسی پایان برده و از ادامه سخن درباره حکمای پس از وی فرو مانده‌اند ولی در نزد متألهان فلسفه شیعه، سیر تطور فلسفه از زمان محقق طوسی تا عصر حاضر از اهمیت بسزایی برخوردار است، چه پس از محقق طوسی فلسفه مشایی با ظهوری نو در آراء کلامی شیعه جلوه‌گر شد، و از سویی توسط عارفانی همچو سید حیدر آملی و ابن‌ترکه اصفهانی جلوۀ باطنی تعلیمات شیعی به نمایش درآمد.
پس از ارائه مکتب نوکلامی محقق طوسی تا چندین قرن مطالعات فلسفی بر محور نقض و ابرام تحقیقات این متکلم سترگ و شاگردان وی دور می‌زد و بیشتر کتب آن دوران به صورت حاشیه و تحشیه بر حاشیه نگاشته می‌شد که می‌توان به شروح و حواشی و حواشی حواشی تجرید، حكمة العين و محاکمات اشارت نمود. شاید به صراحت تمام بتوان اظهار داشت که در این دوران تا ظهور میرداماد هیچ اثر قابل ملاحظه فلسفی‌ای به رشته تحریر در نیامد که البته در این بین کوشش مکتب شیراز را در انتقال فلسفه نباید نادیده گرفت.
پس از ظهور میرداماد که همگام با ظهور فلسفی مکتب اصفهان بود، فلسفه تحولی اساسی یافت، میرداماد با عنایت به حکمت متعالیه در صدد بنیان حکمت یمانی برآمد که در همین راستا به ارائه طرح‌هایی نو در مسائل اساسی حکمت از قبيل وحدت حمل، تحليل بداء، معقول ثانی بودن جواهر و اعراض، حدوث و تقدم دهری، تحلیل اعتبارات چهارگانه ماهیت، تقسیم سه‌گانه حادث زمانی، تقسیم هفت‌گانه تقدم و تأخر، تقسیم دوگانۀ جنس اقصی ـ و غیره ـ گام‌های مهمی برداشت ولی دو عامل تعقید لفظی گفتار و سخت‌نویسی تدوین آرائش اساس فکری وی را به فراموشی سپرد. در این بین شاگردان وی نیز در امتداد کوشش وی گام‌های بلندی برداشته و بالاخره صدرالدین محمد شیرازی با تأسیس بنای حکمت متعالیه گوی سبقت را در میدان حکمت یمانی از همگنان ربود، که در اینجا نکته جالب توجه عدم التفات هم اقران او به افکارش است، که بالاخره روش فکری فلسفی او با گذشت بیش از یک قرن توسط حکیم عارف آقا محمد بیدآبادی احیا گشت و با بیش از نیم قرن پشتکار حکیم بلند آوازه ملاعلی نوری مدارج کمال خود را بر دیگر مکاتب فلاسفه اسلامی جلوه‌گر ساخت، آن چنان که پس از وی، شالودۀ فلسفی تفکری شیعه فقط در آراء حکمت متعالیه خلاصه گشت، و ستارۀ تمام حوزه‌ها و روشهای فلسفی متقدم رو به افول نهاد.
در این بین اساتید طبقه دوم مكتب اصفهان نیز از کوشش علمی باز نماندند و عالمانی همچون ملا شمسای گیلانی، میر سید احمد علوی، ملا رجبعلی تبریزی، آقا حسین خوانساری، ملا محمدباقر سبزواری، ملا عبدالرزاق لاهيجی، ملامحسن فیض کاشانی و غیره با تدوین آثاری مهم و ژرف ـ و البته غیر مبنایی و تأسیسی ـ به حیات علمی آن دوران جان تازه‌ای بخشیدند.
در هر حال تحقیق و جستار در چگونگی تکامل حیات عقلی این دوران، در گرو دسترسی به مجموعه دست‌نوشته‌های حکمای این دوران است، چه از سویی بیانگر نوع تکامل آن در مقابل فلسفه مشائی و اشراقی است، و از سوی دیگر نشان‌دهنده سیر تفکر عقلی آن و ارزش شخصیت یکایک فلاسفه این دوران است. لذا در زمان حاضر که تصحیح و تنقیح متون گذشتگان رونق چشمگیری یافته، بر فرزانگان محقق بایسته است که به احیای متون این دوران همت گماشته و سیر تکامل فلسفه شیعی را به معرض نمایش گذارند و در این رهگذر تحقیق و پژوهش در آثار میرداماد و میرفندرسکی که از اساتید طبقه اول این مکتبند از اولویت بسزایی برخوردار است.
بر همین پایه در این تحقیق ما بر سر آنیم که با تکاپویی ناچیز بیانگر این سیر باشیم در بین آثار حکمی میرداماد، کتاب القبسات، الأفق المبين، الصراط المستقيم، تقويم الإيمان، الإيماضات، الإيقاظات، خلسة الملكوت و نبراس الضیاء از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، و بر حسب اجازاتی که از میرداماد بر جای مانده پاره ای از این کتب در زمان وی مورد تدریس و بوده است.»
گفتنی است کتاب «شرح القبسات» پیش از این در سال 1376 از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران چاپ و منتشر شده بود و هم اکنون به صورت مستقل از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب 776 صفحه در قطع وزیری، و با بهای جلد شومیز 155 هزار تومان و جلد سخت 180 هزار تومان بازچاپ شده است.
علاقه‌مندان می‌توانند با تماس با شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ درخواست خود را برای خرید این کتاب، با جلد اعلام کنند.
