میراث مکتوب- با همکاری مشترک رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی و نمایندگی بنیاد سعدی در هند وبینار نظامی گنجوی در شبه قاره هند برگزار شد. در این وبینار آقایان شریف حسین قاسمی، اخلاق آهن و دکتر سید کلیم اصغر از اساتید برجسته زبان فارسی از هند و خانم ها پناهی، ایزدی و کوشکی از اساتید ایرانی و همچنین محمدعلی ربانی رایزن فرهنگی و شکراللهی نماینده بنیاد سعدی سخنرانی کردند.
رایزن فرهنگی طی سخنانی در بخش آغازین این برنامه اظهار داشت: نظامی هم به دلیل سهم بارزی که در اعتلا و تکامل شعر تمثیلی و حماسه سرایی داشت و هم به دلیل ویژگی های بارز و خاص که در تصویرآفرینی در ادب فارسی و خلق منظومه های غنایی داشت قطعا می بایستی او را از ستون های استوار ادب فارسی بشمار می رود. همانگونه که توانايی و هنـر بالای او در غـزل سرایی با مضامين فلسـفی، اخلاقـی، عرفـانی حـاكی از دريافتهـای واقعگرايانـه و اجتماعی او و توانايی او در نشان دادن مضامين فكری متنوع است.
وی در خصوص تعلق و وابستگی نظامی به ایران با قرائت برخی ابیات از این شاعر بزرگ در خصوص عشق و علاقه اش به سرزمین مادری اش ایران افزود: نظامی هم شاعر برجسته فارسی زبان بوده و آثارش به فارسی است و دیگر اینکه او حکیمی بزرگ و فرزانه از دیار فرهنگ و تمدن جهان یعنی ایران زمین بود و در اشعارش این دلبستگی و عشق را به سرزمین مادریش ایران ابراز داشته است.
رایزن فرهنگی همچنین در خصوص اقبال مردمان شبه قاره بویژه هند از آثار نظامی، خاطرنشان ساخت: نظامی هم به جهت اینکه از سرآمدان شعر وادب فارسی است و هم اینکه شبه قاره بویژه هند بخشی از دامنه سرزمینی و تطورات تاریخی زبان فارسی بشمار می آمده لذا طبیعتا آثار نظامی گنجوی بویژه کتاب مخزن الاسرار او با استقبال زیادی در شبه قاره مواجه گردیده که این تاثیرگذاری صرفا در ادبیات نبوده بلکه نوعی انتقال فرهنگ ایرانی و تاثیرگذاری بر فرهنگ هند، و از جمله معماری هند بوده است.
وی دلیل دیگر در اقبال هند از نظامی و تاثیرپذیری شاعران فارسی زبان هند از نظامی گنجوی را ناشی از دو ویژگی بارز در نظامی به عنوان شاعر داستانسرایی دانست که هم در ژانر حماسی صاحب‌اثر است و هم در ژانرهای عرفانی و غنایی و هر کدام از این انواع ادبی به گونه‌ای در شبه قاره مورد توجه قرار گرفته است.
رایزن فرهنگی همچنین با اشاره برتاثیرپذیری و تقلید شاعران هندی از آثار نظامی بویژه مخزن الاسرار، وجود نسخه های خطی فراوان از نظامی در هند را فرصت مشترکی جهت پژوهش های ادبی و همکاری های علمی فرهنگی ایران و هند خواند و ابراز امیدواری کرد پژوهشگران و دانشجویان هندی با توجه جدی تر به نظامی و بازنشر آثار و اندیشه های او نقش فعال تری را در ترویج و نشر ارزش های اخلاقی و معنوی آثار این شاعر بزرگ برعهده گیرند.
شکراللهی نماینده بنیاد سعدی که دبیری علمی این برنامه را بر عهده داشت نیز در خصوص جایگاه نظامی گنجوی در شعر و ادب فارسی سخنانی را ارائه داد و در ادامه دکتر شریف قاسمی استاد برجسته دانشگاه دهلی پیرامون آثار نظامی گنجوی بویژه نسخه های خطی نظامی در هند سخنرانی کرد.
وی اظهار داشت: در اهمیت جایگاه نظامی گنجوی در هند همین بس که اثار نظامی توسط عرفا و پادشاهان مورد توجه بوده و کتاب درسی بشمار می رفته است. پس از یکصد سال امیر خسرو دهلوی خمسه ای در پیروی از نظامی گنجوی سرود و بعد از او نیز شاعران دیگر پارسی گوی هند در تقلید از خمسه سرایی کردند.
وی افزود: 292 نسخه خطی مربوط به نظامی در هند ثبت شده است که برخی از این نسخ نمونه های منحصر به فرد می باشد. 123 نسخه اسکندرنامه در هند موجود است که تحت عنوان مقبل نامه، شرفنامه، اسکندرنامه، اقبال نامه و اسکندرنامه باب بری و اسکندرنامه باب بحری منتشر شده اند. قدیمی‌ترین اثر از اسکندرنامه با مهر محمد شاه پادشاه تیموری مربوط به سال 824 هجری در موزه سالارجنگ حیدراباد موجود می باشد. شروح مختلفی نیز بر این اثار نوشته شده که اولین شرح در 956 هجری مربوط به محی الدین عارف مرید محمد دهلوی است. در رتبه بعد از اسکندرنامه خمسه نظامی است که قدیمی ترین نسخه آن شامل پنج مجلس ،در کتابخانه سالارجنگ حیدرآباد وجود دارد ومربوط به سال 799 هجری است و دو مثنوی خسرو وشیرین و لیلی و مجنون نیز با خوشنویسی محمد زمان خوشنویس معروف آن زمان از تبریز بوده و نقاشی آن نیز منتسب به بهزاد نگارگر مشهور ایرانی است. قدیمی ترین نسخه خسرو شیرین نیز مربوط به سال 994 کتابت شده وشامل سه مجلس مکتب ایرانی است ودر موزه دهلی نگهداری می شود . قدیمی ترین نسخه لیلی مجنون مربوط به 980 مکتب دکن نیز در موزه سالارجنگ حیدراباد و قدیمی ترین نسخه هفت پیکر مربوط به سال 971 در موزه ویکتوریا شهر بمبئی است.
وی افزود: از نه نسخه ای که مرحوم نفیسی در تصحیح دیوان نظامی استفاده کرد سه نسخه مربوط به هند بوده وعلاوه بر نسخ خطی اثار دیگری از نظامی توسط خوشنویسان هندی نیز منتشر شده است.
اخلاق آهن استاد زبان فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو دیگر سخنران این وبینار بود که طی سخنانی اظهار داشت: نوآوری و ابتکاراتی که نظامی در شعر داشته موجب شهرت و محبوبیت او بویژه در هند گشته. تاثیر نظامی صرفا در شعرای فارسی زبان هند نبوده بلکه شاعران اردو و هندو زبان هم از او تقلید کرده اند.
وی در خصوص دلیل محبوبیت نظامی در هند افزود: اولا نظامی شاعر مجدد و نو اور بوده و قبل از او معمولا قصیده وحماسه سرایی باب بوده و نظامی انقلابی در شعر بوجود اورد وتنوع را وارد شعر فارسی کرد. علاوه بر مدح، شعر عرفانی و اخلاقی، بزم تغزل و حماسی را هم توسعه داد. خمسه مثنوی در اوزان و بحور جداگانه بود. مخزن الاسرار و خسرو و شیرین، هفت پیکر، در اوزان دیگری است.
خانم ثریا پناهی از فرهنگستان زبان و ادب فارسی در خصوص اسکندنامه و تاثیر آن در شبه قاره و شروحی که توسط شارحان هند به زبان‌های اردو، هندی و پشتو و دیگر زبانها نوشته شد توضیح داد.
خانم کوشکی از بنیاد سعدی با موضوع بررسی جلوه‌های نمایشی هفت پیکر نظامی سخن گفت و دکتر کلیم اصغر استاد زبان فارسی دانشگاه جامعه ملیه دهلی تاثیر نظامی در سبک داستانسرایی در هند و پایان‌نامه‌هایی که با موضوع نظامی اخذ شده است.
منبع: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی