میراث مکتوب – «اهمیت نگارش تاریخ علم بر اساس کتابشناسی نسخ خطی» مطلبی است برگرفته از مقدمۀ استاد عبدالحسین حائری بر جلد دوم فهرست کتب خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
این نگارنده همواره با کمال تأسف احساس می کرده ام کار فهرست نگاری، کتابشناسی و نسخه شناسی کتابهای خطی – این بزرگترین منابع و اسناد میراث فرهنگ و تمدن اسلامی – از خط و هدف اصلی خویش کنار مانده، در قالب وظیفه ای خشک و شغلی از مشاغل برای تأمین زندگی درآمده است، به دور از محتوا و روح واقعی و بدون حصول نتیجۀ اصلی و اساسی.
اگر به این توجه کنیم که بزرگترین عامل عقب ماندگی مسلمانان و این احساس نیاز مبرم عملی که در خویش – به خصوص غرب پیشرفته – احساس می کنند، همانا این از خود فراموشی است که گریبانگیر آنان شده و علت اساسی آن هم ناآگاهی و بی خبری ایشان از میراث عظیم فکری بی مانند خویش و از آثار و افکار پیشرفته و کوششهای درخشان دانشمندان مسلمان قرنهای گذشته است که این اعتقاد ناآگاهانه، و گاه آگاهانه، را در اذهان عامۀ مردم ممالک اسلامی – از تحصیل ناکرده – به وجود آورده که خبرها همه در غرب است و در شرق مسلمانان خبری نیست!»
و اگر ملاحظه می کنیم بیشتر افراد مردم ما که ممکن است چند نام از مخترعان و مکتشفان و نوآوران را به یاد داشته باشند، در میان نامهایی که به یاد دارند نام اسلامی یا هیچ نیست و یا بسیار اندک و ناشیانه است.
در نتیجه به اهمیت و اولویت و لزوم آشنایی وسیع و دقیق عمر مسلمانان با آثار و افکار دانشمندان مسلمان و خدمت ارزنده ای که قرنها پیش از دیگر ملل به پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری انجام داده اند و آگاهی طبقات خاصه دانش آموزان و دانشجویان با سیر حقیقی تاریخ علوم نیز به اهمیت و حساسیت نقش کارشناسان کتاب شناس که در واقع پایه ریزان تاریخ و سیر علوم اند، پی می بریم و نتیجه می گیریم:
اکنون با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این انقلاب هشداردهنده و بیدارسازنده، ما مسلمانان گام به سوی گسیختن بندهایی برمی داریم که قهرناست بر دست و پا داریم ؛ بندهایی که پیشروان این از خودبیگانگی و شیفتگی به زندگی دیگران – که متأسفانه نام دانشمند و نویسنده بر خود داشته اند، و باید آنان را ائمۀ کفر نامید – بر دست و پای ما نهاده و استوار کردند، نوشتند و گفتند: «ایران باید در فکر و زبان و خط و صورت و سیرت سراپا فرنگی شود تا ترقی کند!»
اکنون که در پرتو چراغ از نو برافروختۀ قرآن فرصت یافته ایم سر بالا داریم و اطراف خویش را بهتر ببینیم، به جبران قصورها و تقصیرهای گذشته بپردازیم، لازم است در کار کتابشناسی و فهرست نگاری نیز تجدید نظر کنیم. از نو طرحی بریزیم و روح واقعی آن را به کالبد بازگردانیم.
باید کارشناسان دانشمند مسلمان و متعهد از نو به کار شناسایی و تحلیل آثار و افکار علمای اسلام بپردازند و عده ای از مستعدان متعهد را نیز برای فراگیری این فن و انجام وظیفۀ اسلامی تربیت کنند.
و به دنبال آن وظیفه داریم در تاریخ و سرگذشت علوم تجدید نظر کنیم و تاریخ علوم را بر اساس اسناد واقعی و دقیقاً بررسی شده ترتیب دهیم و آن را در سطح جهان و خاصه در جهان اسلام و بین طبقات جوانان نشر دهیم، ان شاءالله.
منبع: حدیث عشق (نکته ها، گفتگوها و مقالات استاد عبدالحسین حائری)