به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، سخنرانی گابریله وان دن‌برگ، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لایدن هلند، به مناسبت بزرگداشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب، روز سه‌شنبه 21 اردیبهشت‌ماه 1400، در قالب سومین بخش از یکصد و پنجاهمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در صفحۀ اینستاگرام این مؤسسه پخش شد.
وان دن‌برگ در سخنرانی خود ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این نشست، به معرفی خود پرداخت و گفت: من گابریله وان دن‌برگ در دانشگاه لیدن در هلند و سپس دانشگاه لنین در دوشنبۀ تاجیکستان در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی تحصیل کردم. در سال 1997 در لیدن از تز دکتری خود دفاع کردم و پس از چند سال که در کمبریج کار می‌کردم، سال 2003 به لیدن بازگشتم.
وی یکی از مسائل مهم را برای کسی که در زمینۀ تاریخ و ادبیات فارسی تحقیق می‌کند، دسترسی به منابع دانست و گفت: منابعِ موردِ نیازِ من متونِ فارسی سده‌های میانه است که بسیاری از آنها در سال‌های گذشته توسط انتشارات میراث مکتوب به چاپ رسیده‌‌اند.
وی ضمن تأکید بر ارزش کتب منتشر شده توسط مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در حفظ و گسترش میراث ادبی غنی فارسی، گفت: این کتب فواید بسیاری برای پژوهشگران، دانشجویان و عامۀ مردم جوامع فارسی زبان در دنیا دارد و من به عنوان پژوهشگری که در حوزۀ زبان فارسی کار می‌کند کتب چاپ شده توسط انتشارات میراث مکتوب را حائز اهمیت فراوانی می‌دانم.
وی از شعر کلاسیک فارسی و تاریخ به عنوان زمینۀ‌های اصلی پژوهشی خود نام برد و گفت: دانشگاه لیدن یکی از بهترین دانشگاه‌های اروپا برای تحقیق در مورد این موضوعات است؛ به خصوص به خاطر سابقۀ طولانی این دانشگاه در مطالعاتِ خاورمیانه.
وی ضمن بیان این مطلب که Willem van Oranje در سال 1575، به پاس مقاومت مردم لیدن علیه محاصرۀ نیروهای اسپانیایی، امتیاز تأسیس دانشگاه را به این شهر داد، گفت: از همان ابتدای پایه‌گذاری این دانشگاه رشته‌های مطالعات عربی و عبری در اینجا شدند و کمی بعدتر رشتۀ مطالعاتِ فارسی نیز راه‌اندازی شد.
وی با اشاره به وجود مجموعه‌ای غنی از نسخه‌های خطی عربی فارسی و ترکی کتابخانۀ دانشگاه لیدن، علت وجود چنین مجموعه‌ای را سابقۀ طولانی و ارتباطاتِ نزدیک با شرق عنوان کرد و گفت: نسخۀ مصوری از شاهنامۀ فردوسی متعلق به سال 840 یکی از این نسخ ارزشمند است. این نسخه در شیراز دورۀ تیموری کتابت شده است. این نسخه به همت لیوینس وارنر، شرق‌شناس و دیپلمات جمهوری هلند در امپراتوری عثمانی، به لیدن منتقل شد.
وی ضمن اشاره به علاقۀ شدیدش به شاهنامه و بیان مفتخر بودن از وجود چنین نسخۀ شاخص و منحصربه‌فردی از شاهنامه در کتابخانۀ لیدن، گفت: یکی از موضوعات پژوهشی موردِ علاقۀ من مقبولیت شاهنامه در قرون پس از کتابت آن است. در پروژه پیشین من بر روی حماسه‌های مرتبط با شاهنامه که پس از آن به وجود آمده‌اند، تحقیق می‌کردم.
وی ضمن بیان این که شمار زیادی از این داستان‌های حماسی حول محور پهلوانان سیستان است، گفت: در سنت نسخه‌پردازی شاهنامه بسیاری از این داستان‌های حماسی به اثر اصلی فردوسی افزوده شده است و به همین دلیل در برخی نسخ شاهنامه شاهد تعدادی داستان‌های الحاقی هستیم.
وی از برزونامه به عنوان یکی از این داستان‌ها نام برد و گفت: انتشارات میراث مکتوب چند سال پیش متن انتقادی بروزنامه را منتشر کرد و این کتاب یک نمونۀ از آثار سودمند انتشارات میراث مکتوب است. میراث مکتوب در ارتباط با برزونامه داستان‌های حماسی دیگری را نیز به چاپ رسانده است. تصحیحی جدید از سامنامه که به رویدادهای زندگی سام، پدربزرگ رستم، و عشق او نسبت به دختر امپراطور چین، پرداخته، یک نمونه دیگر است.
وی افزود: برای مدّت مدیدی پنداشته می‌شد که این اثر متعلق به شاعرِ قرن چهاردهم میلادی خواجوی کرمانی است. اما توجه به نسخه‌های جدید که با تصحیح وحید رویانی و توسط انتشارات میراث مکتوب منتشر شده، نشان می‌دهد که این اثر پیشینه‌ای ترکیبی دارد.
وی با اشاره به یکی از فعالیت‌های فعلی خود در پژوهشی گروهی همراه با متخصصان معماری و میراث فرهنگی و زبان‌شناسی، گفت: موضوع این پروژه که با حمات مالی سازمان تحقیقات هلند در حال انجام است، بررسی جنبه‌های مختلفِ فرهنگ ایرانی و ترکی است و عنوان دقیق آن «ترک‌ها، متون و قلمرو: ایدئولوژی سلطنتی و تولیدات فرهنگی در آسیای مرکزی» است. در این پروژه تمرکز ما بر روی پنج شهر سمرقند، غزنی، تبریز، کاشغر و قونیه است که در حوزۀ فرهنگِ پارسی قرار دارد.
وی ادامه داد: ما به بررسی حُکامِ ترکی می‌پردازیم که از این شهرها به عنوان پایتخت بر قلمرو خود حکم می‌راندند و اینکه چگونه از میراثِ ایرانی و فرهنگِ فارسی در جهتِ شکل دادن به یک ایدئولوژیِ حکومتیِ جدید بهره برده‌اند؛ ایدئولوژی‌ای که بخشِ عمدۀ آن متأثر از اندیشه‌های ایرانشهری تکوین‌یافته در عصر امپراتوری ساسانیان بود و در شاهنامه منعکس شده است.
وی گفت: دیوانیان فارسی‌زبان و نویسندگان و محققین، نقشِ عمده‌ای در انتقال این میراثِ باستانی و شکل‌گیری یک ایدئولوژی جدید داشتند. به همین ترتیب سلاطین ترک مانند سلجوقیان و همچنین ایلخانیان و تیموریان نیز با سفارش متون و مصنوعات این سنت فرهنگی را تقویت کردند.
وی با اشاره به تعدد شاهنامه‌های مصوری که از دورۀ ایلخانیان به بعد پدید آمده‌اند، گفت: ما در پروژۀ تحقیقاتی‌مان، به صورتِ گسترده از منابع تاریخی مانند: جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی بهره برده‌ایم و در اینجا مراتب قدردانی خود را از مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ابراز می‌داریم که باعث شده این اثر مهم با تصحیح محمد روشن در دسترسِ عموم قرار بگیرد.
وی دسترسی به منابع را مدیون همکاری موفق انتشارات بریل و مؤسسۀ میراث مکتوب دانست و گفت: خوشبختانه اخیراً صدها جلد کتاب چاپ شده توسط انتشارات میراث مکتوب از طریق کتابخانه لیدن و مؤسسۀ انتشاراتی بریل در دسترس قرار گرفته‌اند و دکتر یوکلا میر توضیحات سودمندی بر روی این آثارِ فارسی افزوده که یک دید کلی نسبت به دنیایِ فارسی‌زبانان به ما می‌دهد.
وی ضمن بیان این که در دسترس قرار گرفتن متون فارسی به‌صورت قابل جستجو و آنلاین، افق‌های جدیدی را می‌گشاید، گفت: این برای من بسیار شگفت‌انگیز و مسرّت‌بخش بود که کتب فراوانی که پیش از این به دلیل اینکه ویرایشی از آن در دسترس نبود با آنها برخورد نکرده بودم، اکنون در دسترس قرار گرفته‌اند برای مثال: کتاب علی‌نامه، یکی از موارد جدیدی است که به طور خاصی با علایق پژوهشی من ارتباط نزدیکی دارد.
وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد یک نسخه از این منظومه در مجلدی در قونیه نگهداری می‌شود. تاریخ اتمامِ کتابتِ این نسخه سال 482 هجری در خراسان است و این تنها 70 سال پس از پایان سرایش شاهنامه فردوسی است. این متن از آنجایی حائز اهمیت است که براساسِ توضیحاتِ مندرج در آن بسیار قبل‌تر از دیگران از قهرمانان شاهنامه نام برده است.
وی در پایان گفت: من بی‌صبرانه منتظر کارهای جدید میراث مکتوب هستم و مایلم که صحبت‌هایم را با تبریک به جناب آقای دکتر اکبر ایرانی و همکاران محترمشان بابت پروژۀ موفق‌شان در گذشته و حال حاضر به پایان برسانم. برای آنها بهترین آرزوها را دارم و امیدوارم موفقت‌هایشان در ارائۀ کارهای ماندگار از گنجینۀ ادب فارسی در سال‌های آتی تداوم داشته باشد.