میراث مکتوب – تهران کنونی، شهر افسار گسیخته‌ای است که با شتاب فراوان به سمت تبدیل شدن به شهری بی‌هویت و با چهره‌ای کاملاً ناهمگون با چهره اصیل و تاریخی آن پیش می‌رود. میراث فرهنگی و تاریخی این شهر نیز، که باید آن را نمادهای هویتی این آخرین پایتخت ایران زمین به شمار آورد، به شدت در معرض آسیب و از بین رفتن است.
حال اگر پژوهشگر دلسوز و متعهدی تصمیم بگیرد درباره میراث هنری و معماری تهران پژوهشی انجام دهد، برای دریافت مجوزهای بازدید و عکسبرداری مورد نیاز خود از سازمان‌ها و ادارات مختلفی که هر یک، بخشی از این میراث را در اختیار گرفته‌اند، چنان اسیر و گرفتار چرخه بوروکراسی اداری خواهد شد که ممکن است در میانه راه کار پژوهش را متوقف ساخته و از تصمیم خود صرف نظر کند. با در نظر گرفتن این مسأله، می‌توان به ارزش بالای یک پژوهش میدانی جامع و گسترده درباره بناهای تاریخی و معماری شهری مانند تهران پی برد.
به تازگی کتابی با عنوان «کتیبه‌های نستعلیق تهران»، به قلم جناب آقای کیانوش معتقدی، دوست خوشنویس و پژوهشگر بنده منتشر شده است. این کتاب، به گفته مؤلف آن، حاصل بیش از ده سال پژوهش میدانی است که در قالب آن، روند توسعه و شکل‌گیری مکتب کتیبه‌نویسی تهران و ری و جایگاه آن در معماری اسلامی ایران، با تکیه بر نمونه‌های شاخص باقی‌مانده در بناهای تاریخی و سنگ مزارها، مورد مطالعه قرار گرفته؛ و در راستای همین پژوهش، شیوه خوشنویسی کتیبه‌نگاران برجسته تهران بررسی شده است.
مؤلف پس از مقدمه‌ای در کتیبه‌نگاری در معماری اسلامی ایران، و پس از پژوهش خود درباره کتیبه‌های نستعلیق تهران، فهرستی از مهم‌ترین این کتیبه‌ها را از دوره قاجار تا روزگار معاصر، ارائه داده است. در ادامه نیز به معرفی و بیان شرح حال مختصر شماری از خوشنویسان کتیبه‌نگار تهران همچون اسدالله شیرازی، محمدحسین طهرانی، میرزا غلامرضا اصفهانی، محمد ابراهیم طهرانی (مشهور به میرزا عمو)، میرزا آقا خمسه، مهدی شریف شیرازی، ابوالفضل ساوجی، میرزا ابوالقاسم، محمدحسین عماد الکتّاب، حسن زرّین‌خط، و برخی از کاشی‌گران و حجاران برجسته تهران پرداخته است.
اما بخش عمده کتاب به آلبوم تصاویر اختصاص یافته است که در ضمن آن، نزدیک به ۴۰۰ تصویر ناب از کتیبه‌های نستعلیق مساجد، مقابر، کاخ‌ها، منازل، سقاخانه‌ها و دیگر بناهای عام‌المنفعه، همراه با تصاویر نمونه‌های امضای خوشنویسان کتیبه‌نگار تهران منتشر شده است.
البته یک اشکالی که می‌تواند به این کتاب وارد باشد آن است که مؤلف محترم، قدیمی‌ترین کتیبه‌های نستعلیق تهران را مربوط به دوره قاجاری دانسته و بر همین اساس، چند کتیبه نستعلیق دوره صفوی تهران (از جمله کتیبه سنگی بقعه امامزاده معصوم بریانک) را از قلم انداخته است. به هر حال این اشکال، چیزی از ارزش ویژه این کتاب و زحمات فراوان مؤلف آن نمی‌کاهد و امید است در ویراست‌های بعدی کتاب برطرف گردد.
کتاب کتیبه‌های نستعلیق تهران، در قطع رحلی بیاضی از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران با همکاری نشر پیکره در ۲۴۰ صفحه منتشر شده است. ضمن تبریک انتشار این اثر به مؤلف محترم آن، توفیق روزافزون ایشان در ارائه آثار علمی بیشتر را آرزومندم.
احمد خامه یار
منبع: گنجینه