میراث مکتوب – کتاب نسخه های خطی اسلامی در روسیه، تألیفِ حسین متقی، از سوی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، منتشر گردید
.
بر اساس گزارشی که زنده‌یاد اولگ آکیموشکین از نسخه‌های خطی اسلامی موجود در کتابخانه‌های روسیه به صورت رسمی در سال 1992م منتشر نموده است،[1] در کتابخانه‌های روسیه، در حدود 60000 نسخه‌ی خطی اسلامی وجود دارد که از این تعداد 18733 نسخه‌ی خطی عربی، 12612 نسخه‌ی فارسی و تاجیکی، 9540 نسخه‌ی ترکی (با لهجه‌های متنوّع)، 148 نسخه‌ی کردی، 28 نسخه‌ی پشتو، 14 نسخه‌ی مالیزی و 3 نسخه‌ی اردو و 7057 نسخه نیز با عنوان نسخ خطی اسلامی (بدون تمایز زبانی) میباشد. امّا به استناد شواهد و گزارش‌های پراکنده از وجود دستنویس‌های فراوان در جمهوریهای خودمختار تاتارستان، داغستان، آوستیای شمالی، چچنستان و جز اینها، به نظر می‌رسد که در کتابخانه‌های روسیه، دست کم، یکصدهزار نسخه‌ی خطی اسلامی وجود داشته باشد که بسیاری از آنها، هنوز شناسایی و معرّفی نشده‌اند.
باید دانست که عمده تمرکز نسخه‌های خطی اسلامی در روسیه به لحاظ کیفی، به ترتیب در شهرهای سنت پترزبورگ، مسکو، تاتارستان (قازان)، داغستان (مخاچ قلعه)، باشقیرستان (اوفا) و چچنستان (گروزنی) میباشد که در معرفی آن مواریث، از اوایل قرن 19م تاکنون بیش از 100 جلد فهرست در قالب کتاب، مقاله یا پایان‌نامه، به زبان‌های روسی، آلمانی، فرانسوی، ترکی، فارسی، عربی و دیگر زبان‌ها چاپ و منتشر شده است؛ لیکن به لحاظ کمّی به نظر می‌رسد جمهوریهای داغستان و تاتارستان، مقام نخست را در تعداد نسخه‌های خطی اسلامی در روسیه، دارا باشند، امّا از آنجا که این نسخ هنوز فهرست نشده‌اند و آمارهای دقیقی نیز در دست نیست، با همه این احوال، بدون تردید، منابع تراثی موجود در شهر سنت پترزبورگ به لحاظ کیفی، پیشتاز است.
بر پایه منابع مطالعاتی تراثی روسیه، از یکصد هزار مجلد نسخه‌ی خطی اسلامی موجود در روسیه، بیش از 90% آنها به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی نگارش یافته‌اند، اما از این تعداد، به نظر می‌رسد تاکنون، در حالت بیشینه آن، بیش از 30% این مواریث کهن به صورتِ توصیفی، معرّفی نشده باشند و در حقیقت شاید به جرأت بتوان بیش از 70% درصد این آثار، فاقد شناسه‌ی توصیفی هستند.
این اثر در بیست فصل تنظیم گردیده است و عناوین مطالب آن چنین است:
ـ تقریظ ریاست سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
ـ پیشگفتار
1. کلیات دستنویس‌های اسلامی در روسیه
2. کلیات دستنویس‌های اسلامی در مسکو
3. مرکز ادبیات شرق در کتابخانه‌ی لنین
4. کتابخانه‌ی دولتی روسیه (لنین سابق)
5. مرکز بایگانی اسناد کهن روسیه
6. کتابخانه‌ی دولتی ـ تاریخی روسیه
7. نسخ خطی در جمهوریهای تاتارستان، داغستان و باشقیرستان
8. کلیات دستنویس‌های اسلامی در سنت پترزبورگ
9. کتابخانه‌ی ملّی روسیه (سالتیکف شدرین سابق)
10. انستیتو دستنویس‌های شرقی آکادمی علوم روسیه
11. جلوه‌هایی از دستنویس‌های هنری در روسیه
12. سه نسخه‌ی تفسیر کهن فارسی در سنت پترزبورگ
13. اسنادی از حمایت و دفاع صفویه از پادریان و مسیحیان
14. فهرستواره‌ی نسخه‌های خطی فارسی در سنت پترزبورگ
15. کتابخانه‌ی دانشکده‌ی شرق شناسی دانشگاه سنت پترزبورگ
16. مجموعه‌ی هنری در موزه‌ی ارمیتاژ
17. جرعه‌ای از دستنویس‌های علوی در سنت پترزبورگ
18. دست چینی از نسخ خطی محاضرات ادبی در سنت پترزبورگ
19. شمّه‌ای از میراث مکتوب مشترک ایران و روسیه
20. خاور شناسان و ایران شناسان برجسته روسیه
ـ به گزینی از تصاویر دستنویس‌های هنری در روسیه
باید افزود که این اثر نسخه های خطی اسلامی در روسیه، نگارش حسین متقی، با مقدمه دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان، از سوی انتشارات کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، در 357ص با قیمت 300000 ریال در قطع رقعی، در مرداد 1395، منتشر شده است.
[1]. راپر، جفری، المخطوطات الاسلامیة فی العالم، ج2، صص540-592.
منبع: بساتین