میراث مکتوب- شمیم ارشاد منابع خطی و چاپی مورد استفادۀ ظل الرحمن، از دانشمندان طب سنتی هندوستان، را در کتابی گردآوری کرده و به چاپ رسانده است.
پروفسور حکیم ظل الرحمان (زادۀ 1940) از دانشمندان طب سنتی در هندوستان است. وی بنیانگذار «آکادمی ابن سینا» در شهر عَلیگَر، هندوستان است و در سال 2005 میلادی از سوی حکومتِ هند مدالِ «پَدَم شری» به وی اعطا شد. وی تاکنون 51 کتاب (تالیف، ترجمه، تصحیح، تدوین) به چاپ رسانده است. برخی از آثارش: «رساله جودیه» (تالیف: ابن سینا، ترجمه از عربی به اردو- سال چاپ: 1971)؛ «بیاض وحیدی» (تدوین و ترجمه مطبِ حکیم عبدالوحید- سال چاپ: 1974)؛ «مطب مرتعش» (تدوینِ سه بیاضِ حکیم میر محمد مرتعش- سال چاپ: 1976)؛ «رساله الادویة القلبیة» (تالیف: ابن سینا، ترجمه فارسی به اردو: سال چاپ: 1996)؛ «عین الحیوة» (تالیف: حکیم محمد بن یوسف هروی، ترجمه از عربی به اردو: سال چاپ: 2002)؛ «رساله فی النبیذ» (تالیف: روفس، ترجمه از یونانی به عربی: قسطابن لوقا، ترجمه از عربی به اردو: سال چاپ: 2007).
پروفسور حکیم ظل الرحمان در تحقیقات شان از منابعِ اولیه استفاده می کنند و ازین رو دارای کتابخانه شخصی هستند که مالامال از نسخه‌های خطی است. سفر مطالعاتیِ پروفسور ظل‌الرحمان در سال 1965 برای یافتن نسخه‌های خطی شروع شد. وی به شهرهایِ اعظم‌گَر، لکنو و دیوبند در هندوستان سفر نمود و رویداد سفرها را در ماهنامه «الحکمت» شماره‌هایِ سپتامبر، نوامبر، دسامبر 1966 چاپ کرد. وی همچنین به کتاب‌خانه‌هایِ خارج از هندوستان: ایران، سوریه، اسپانیا، امارات متحده عرب، بنگلادش، اردن، ازبکستان، ترکیه، آلمان، انگلستان، اسکاتلند، مالزی، استرالیا، یونان و … هم سفر کرده است.
در کتاب حکیم ظل‌الرحمان به زبان اردو «دور جدید اور طب» [= طب در عصر کنونی] که در سال 1963 منتشر شد به نسخه‌های خطی زیادی ارجاع داده شده است. حکیم ظل الرحمان در ترجمه کتابهایِ طبیِ عربی و فارسی هم چندین نسخه‌خطیِ را با هم مقایسه و تصحیح نموده سپس ترجمه می‌کردند. مثلاً در ترجمه «کتاب فی المزاج»، نسخه خطیِ کتابخانه شخصیِ خود را اساس قرار داده آن را با نسخه‌هایِ «کتابخانه رضا رامپور» (هندوستان) و «مکتبه فاتح» (استانبول) مقایسه و تصحیح نمود. کتابِ «رساله آطریلال» را با مقایسه سه نسخه‌خطی تصحیح و ترجمه نمود.
از آنجایی حکیم ظل‌الرحمان در آثارش از منابع مهمِ خطی و چاپیِ نادر استفاده می کند، یکی از حکیمان برجستة طب سنتی در هندوستان تمام این منابع را گردآوری نموده و به صورتِ کتاب جداگانه چاپ کرده است. حکیم شمیم ارشاد اعظمی فهرست منابعِ خطیِ و چاپی به زبانهایِ اردو، عربی، فارسی و انگلیسی را گردآوری و به لحاظِ مولف و کتاب تقسیم بندی و مشخصات آنها را آورده است. مشخصات کتاب: «مصادرِ ظل الرحمن»، به کوشش: حکیم شمیم ارشاد اعظمی، آکادمی ابن سینا، عَلیگَر، هندوستان، 2020.
فهرست کتاب شاملِ:
– «حرفی چند» // حکیم شمیم ارشاد اعظمی
نمایه کتاب:
بخش اول: منابعِ اردو، فارسی، عربی
بخش دوم-منابع انگلیسی
بخش سوم: نسخه‌های خطی
بخش چهارم: روزنامه‌ها/ نشریات
بخش پنجم: سخنرانی/ رویدادها
نمایه مولفان:
بخش اول: منابعِ اردو، فارسی، عربی
بخش دوم-منابع انگلیسی
بخش سوم: نسخه‌های خطی
بخش چهارم: روزنامه‌ها/ نشریات
بخش پنجم: سخنرانی/ رویدادها
در بخش سوم، نسخه های خطی، عنوانِ 50 نسخه خطی شاملِ مولف، مترجم، مصحح، کتابخانه داخل و خارج هندوستان آمده است. موضوعات کتاب‌ها علاوه بر کتابهایِ طبی، کتابهایِ علوم قرآنی؛ حدیث؛ تذکره‌ها؛ اخلاق؛ آثار باستانی؛تاریخ؛ تصوف؛ فرهنگ و تمدن؛ زندگی‌نامه؛ سفرنامه؛ جغرافیا؛ رقعات و … می باشند. با مطالعه این منابع می‌توان مطابعِ، اداره، مراکز و کتاب‌خانه‌هایی شبه‌قاره را سراغ گرفت. مطابع مانندِ: «مطبعِ احمد» (شهر رامپور)؛ «مطبع نظامی» (شهر کانپور)؛ «مطبع قادری» (شهر میرَت)- اداره‌ها مانندِ: «آکادمی ابن سینا» (شهر عَلیگَر)؛ «بوپال بُک هاوس» (شهر بوپال)؛ «اردو آکادمی» (شهر دهلی)- کتاب‌خانه‌هایِ عمومی مانندِ: «کتاب خانه شرق‌شناسی دولتی» (شهر مَدراس)؛ «انجمن آسیایی» (شهر کلکته)؛ «کتابخانه ایالتیِ آندراپَرَدیش» (نام کنونیِ آن: «کتابخانه و موسسه تحقیقاتیِ نسخه‌های شرقیِ دولتیِ ایالتِ آندراپَردیش»، شهر حیدرآباد هندوستان)- کتاب‌خانه‌های شخصی مانندِ: کتابخانه مسعود حسین رضوی (شهر لکنو)؛ کتابخانه محمد اسماعیل رمزی ترمذی (شهر بوپال)؛ کتابخانه حکیم واثق‌الدین صدیقی (شهر برهان‌پور)؛ کتابخانه خواجه محمد وسیم (شهر کانپور)؛ کتابخانه محمد اسماعیل (کتاب گهر- شهر بوپال)؛ کتابخانه حکیم محمد عمر (شهر دیوبند)؛ کتابخانه محمد عمران (شهر تونک). همچنین در منابعِ حکیم ظل‌الرحمان کتابخانه ها، ناشران و مراکز تحقیقاتی خارج از هندوستان هم دیده می شوند: کتابخانه سید محمد زنجانی (شهر تهران)؛ کتابخانه جراح(شهر حلب)؛ کتابخانه شخصیِ حکیم محمود احمد برکاتی (شهر کراچی)؛ «موسسه مطالعات تاریخ پزشکی ایران» (در تهران)؛ «دارالمعارف» (در قاهره)؛ «المعهد العلمی» (در دمشق).
برای دریافت فایل پی دی اف کتابِ «مصادر ظل‌الرحمن» کلیک کنید.
منبع: پایگاه خبری نسخ خطی