میراث مکتوب- کتاب «ثلاثۀ غسّاله»، که دربردارندۀ کتاب‌شناسی کتاب‌های اردو، فارسی و عربی در بنگال است به کوشش عارف نوشاهی برای دومین بار به زبان اردو چاپ و منتشر شد شد. این کتاب توسط حکیم عبدالرحمان تألیف شده است.
مرحوم حکیم حبیب الرحمان (1297- 1366 هجری) نسخه‌شناس و مجموعه‌دار برجستۀ بنگلادشی بود که کتابخانۀ شخصی‌اش مالامال از اسناد، آثار باستانی و نسخه‌های خطی و کتاب‌های نادر بود. در همایشی که در سال 1906 در شهر داکا بنگلادش برگزار شد، حکیم حبیب الرحمان به علامه شبلی پیشنهاد داد که مانندِ «کشف الظنون» کتاب‌شناسی آثار هندوستان تهیه شود و شبلی نعمانی به وی پیشنهاد داد که ایشان روی کتاب‌شناسی بنگال کار کند. وی چهل سال بر روی آن کار کرد و عنوانِ کتاب را هم «ثلاثۀ غسّاله» گذاشت: کتاب‌شناسی کتاب‌های اردو، فارسی و عربی در بنگال که در حدود 1365ق / 1946م به زبان اردو نوشته بود. وی در سال 1947 قصد چاپ این کتاب را داشت که اجل این فرصت را از وی رُبود. در سال 1979 دکتر عندلیب شادانی، مدیر گروه فارسی و اردو دانشگاه داکا، تمام مسوده‌ها را گردآوری نمود و در کتابخانۀ دانشگاه داکا محفوظ کرد. سپس دکتر عارف نوشاهی با همکاری دانشگاه داکا این مسوده‌ها را تدوین و یک بار به زبان اردو و بار دیگر با ترجمه به فارسی منتشر کرد. البته نوشته‌های مرحوم حبیب الرحمان پیشتر از کتاب چاپ شده است.
* «ثلاثۀ غسّاله؛ کتاب شناسی آثار تالیف شده در بنگال بخش فارسی و عربی»- تالیف: حکیم حبیب الرحمان، ترجمه به فارسی و تعلیقات: عارف نوشاهی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان،اسلام آباد، پاکستان، 1368 شمسی/ 1989م.
* «ثلاثۀ غسّاله»، به زبان اردو، تالیف: حکیم عبدالرحمان، تدوین و تعلیقات: عارف نوشاهی، چهارمین مجموعه از کتاب شناسی اسلام، ناشر: مغربی پاکستان اردو آکادمی، لاهور، پاکستان، 1995.
«ثلاثۀ غسّاله» از روی متن اصلی اردو در کلکتّه دوباره چاپ شده است. مشخصات کتاب:
* «ثلاثۀ غسّاله»، به زبان اردو، تالیف: حکیم عبدالرحمان، تدوین و تعلیقات: عارف نوشاهی، ناشر: مغربی بنگال اردو آکادمی، کلکتّه، هندوستان، 2020.
شایان ذکر است که متن اردو «ثلاثۀ غسّاله» در سایت معرفت قابل دانلود است.
منبع: پایگاه خبری نسخ خطی