میراث مکتوب- به کوشش پژوهشکده حج و زیارت مبنی بر ورود جدی‌تر و قوی‌تر این پژوهشکده به حوزه تصحیح و احیای میراث مکتوب مرتبط با موضوع فعالیت پژوهشکده (حج و حرمین شریفین)، متون و رساله‌های منتشر نشده‌ای ـ که از حجم بالایی برخوردار نیست ـ و امکان چاپ آن به صورت کتاب مستقل وجود نداشته است، در قالب جُنگ یا مجموعه‌ای پیاپی به عنوان «میراث حج و حرمین شریفین»، منتشر شده است و در عین حال، دربرگیرنده مقاله‌هایی در زمینه‌های متن‌پژوهی، کتاب‌شناسی و نسخه‌پژوهی است.
دفتر نخست این مجموعه به موضوع «میراث حج فارسی تا آغاز دوره صفوی» اختصاص یافته است. این دفتر دربرگیرنده سه متن تصحیح شده، شامل یک حج‌نامه منظوم و دو رساله فارسی مناسک حج و دو مقاله در حوزه متن‌پژوهی و نسخه‌شناسی و همچنین گزارشی از آثار تراثی منتشر شده از سوی پژوهشکده حج و زیارت است.
دیباچه، درآمدی بر میراث حج و حرمین شریفین در زبان فارسی تا آغاز دوره صفوی (احمد خامه‌یار)، مناسک حج (در نسخه خطی سفینه تبریز) اثر بهاءالدین یعقوب تصحیح محمد عبدلی، مناسک حج اثر شاعری به نام احمد تصحیح امید سروری، (درآمدی بر نسخه‌شناخت فتوح‌الحرمین محیی لاری) به قلم احمد خامه‌یار و گزارشی از آثار تراثی منتشر شده در پژوهشکده حج و زیارت فهرست دفتر اول «میراث حج و حرمین شرفین (میراث حج فارسی تا آغاز دوره صفوی» عناوین فصل‌های این کتاب است.
متن نخست این مجموعه، یک رساله فارسی مناسک حج از نسخه خطی موسوم به «سفینه تبریز» است که در سال 722ق کتابت شده. این رساله گزینش و برگردانی فارسی از بخش مناسک حج کتاب احیاء علوم الدین امام محمد غزالی است و نظر به قدمت آن، از منظر زبان و ادب فارسی ارزشمند است. مولف رساله شخصی به نام «بهاءالدین یعقوب» بوده و ممکن است این شخص، پیر و مرادِ شیخ محمود شبستری باشد که پس از درگذشت، نزد وی به خاک سپرده شد.
متن دوم این مجموعه، رساله مناسک حج اثر نورالدین عبدالرحمان جامی، شاعر و عارف برجسته ایران زمین است که برای نخستین بار، با مقابله پنج نسخه خطی کهن از این رساله انتشار می‌یابد. جامی رساله مناسک حج خود را در سال 877 قمری در بغداد، برای صوفیان و مریدان خویش نوشته و در آن، احکام فقهی حج را بر اساس مذاهب فقهی چهارگانه اهل سنت بیان کرده و در کنار احکام فقهی، به شرح آداب و ادعیه حج و عمره نیز پرداخته است.
متن سوم این مجموعه، حج‌نامه منظوم فارسی از سراینده‌ای به نام «احمد» است که آن را در سال 955ق در مکه مکرمه، یعنی هم‌زمان با اوایل دوره صفوی در ایران سروده است. در این منظومه، شرح مناسک حج و آداب و اسرار معنوی آن و نیز توصیف اماکن و مساجد مقدس مکه و مدینه، به زبان شعر بیان شده است. تنها نسخه خطی این حج‌نامه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی قم نگهداری می‌شود و حاوی نقاشی‌ها و تصاویر هنری زیبایی از اماکن مقدس مکه و مدینه است.
این دفتر همچنین حاوی دو مقاله در حوزه متن‌پژوهی و نسخه‌پژوهی به قلم ویراستار علمی مجموعه است. مقاله نخست با عنوان «درآمدی بر میراث حج و حرمین شریفین در زبان فارسی تا آغاز دوره صفوی»، به سیر اجمالی نگارش آثار فارسی در این موضوع تا سده دهم هجری اختصاص دارد. در مقاله دوم با عنوان «نسخه‌شناخت فتوح الحرمین محیی لاری»، به معرفی این اثر ـ به عنوان مهم‌ترین حج‌نامه منظومه فارسی ـ از منظر نسخه‌شناسی می‌پردازد و حاوی جدولی از مشخصات حدود 140 نسخه خطی از این اثر در کتابخانه‌ها و موزه‌های مختلف ایران و جهان است.
«دفتر اول میراث حج و حرمین شریفین» به کوشش احمد خامه‌یار در 318 صفحه در قطع وزیری به بهای 90 هزار تومان از سوی پژوهشکده حج و زیارت وزارت علوم، و تحقیقات و فناوری منتشر شده است.
