میراث مکتوب- هر چند ۱۷ هزار لوح هنوز دست آمریکایی‌هاست، اما امیدواری مسوولان وزارتخانه‌ای که خودش هم نوپاست آن‌قدر زیاد است که به نظر می‌رسد فقط یک مهرِ «اوفک» پای برگۀ خروج همۀ ۱۷ هزار گل‌نبشتۀ باقی مانده، کافی است تا اسناد مکتوبِ تاریخِ هخامنشی‌ها را کاملا در اختیار ایرانی‌ها قرار دهد.
حالا با گذشت بیش از ۸۰ سال از خروج گل‌نبشته‌هایی که قرار بود فقط برای مطالعه به دانشگاه شیکاگو امانت داده شوند بخش کوچکی از الواح باقی مانده در دانشگاه شیکاگو به تهران رسیده و در موزۀ مادر ایران در حال آماده‌سازی است تا بعد از استراحتی چند دهه‌ای، در سرزمین مادری خود به نمایش درآیند.
باستان‌شناسان الواح را سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید کشف کردند و با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت دادند. الواح در ۵۰ صندوق چوبی شامل حدود ۲۰۰۰ جعبۀ مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافین آب شده آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند.
در همان زمان، قرارداد و موافقت‌نامه‌ای نیز تدوین شد که در آن آمده بود «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد»
در اواخر سال ۱۹۳۶ یا ۱۹۳۷ میلادی برای حدود دو یا سه ماه، گل‌نوشته‌ها را پارافین‌زدایی کردند تا سال ۱۹۳۷ میلادی، برای مطالعه آماده شدند. چهار کارشناس روی لوح‌های گلی تخت جمشید کار می‌کردند. یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (poebel) و دو شاگرد او که یکی مرحوم «جورج کامرون» و دیگری «ریچارد هلک» بودند ابتدا لوح‌ها را که به خط میخی بودند، رمزگشایی کردند تا زبان آن‌ها مشخص شود. وقتی دریافتند که گل‌نبشته‌ها ایلامی هستند، روی آن‌ها کار کردند. اما چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دورۀ ایلامی هخامنشی فقط سنگ‌نوشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت.
آن‌ها در ابتدای کار نمی‌دانستند که گل‌نوشته‌ها به کدام پادشاه هخامنشی تعلق دارند. ابتدا گمان می‌کردند که به خشایارشاه یا اردشیر اول مربوط است، تا سرانجام به گل‌نبشته‌ای متعلق به سال بیست‌ودوم پادشاهی برخوردند. با توجه به این‌که در آن گل‌نبشته ماه سیزدهم بود، فهمیدند که گل‌نبشته‌ها سال کبیسه را نشان می‌دهند و بر این اساس دریافتند که متعلق به داریوش بزرگ‌اند. پس از مدتی یک گل‌نوشتۀ دیگر را خواندند که نام داریوش به عنوان پادشاه در آن آمده بود.
مطالعۀ گل‌نوشته‌ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد. در آن دوره، مرحوم کامرون و هلک مطالعۀ گل‌نوشته‌ها را آغاز کردند که گل‌نبشته‌های خزانۀ تخت جمشید نیز به دانشگاه رسیدند. مرحوم کامرون پس از این‌که ۱۵۰ گل‌نوشته را خواند، توجه خود را به خواندن گل‌نوشته‌های خزانۀ تخت جمشید معطوف کرد و سرانجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد.
هلک از حدود سال ۱۹۴۵ میلادی بار دیگر کار خود را روی این گل‌نوشته‌ها آغاز و بخش‌هایی از آن‌ها را هم چاپ کرد. در کتاب اصلی او ۲۰۸۷ کتیبه جا داده شد که دانشگاه شیکاگو آن را در سال ۱۹۶۹ میلادی به چاپ رساند. ازسوی دیگر عبدالمجید ارفعی – تنها ایرانی که همراه با هلک گل‌نبشته‌ها را در شیکاگو دیده – از حدود سال ۱۹۶۶ میلادی به‌مدت هشت سال شاگرد هلک بود. تا زمانی که او در شیکاگو بود حدود ۲۴۰۰ گل‌نوشتۀ دیگر نیز خوانده شد. هلک تا زمان فوت، ۲۵۸۶ گل‌نوشته را خوانده بود و از آن تعداد، متن و ترجمۀ مربوط به ۳۳ گل‌نوشته را در مجلۀ فرانسوی «DAF۱۸» چاپ کرد.
بعد از فوت هلک، در سه مرحله بخش‌های کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه) به کشور برگردانده شد، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) در اختیار ایران قرار گرفت و سال ۱۳۸۳ نیز (۳۰۰ قطعه) به سرزمین مادری‌اش مسترد شد.
در همان سال یعنی ۱۳۸۳ و قبل از آغاز برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشت بخشِ چهارم الواح به کشور، یک شکایت، ورق را برگرداند.
پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پروندۀ الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد، که اسفند سال ۱۳۹۶ خبرگزاری رویترز داستانِ آن شکایت و سرنوشت الواح تا همین دو سال قبل را این طور نوشت: «سه سال پیش دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیای تاریخی پرداخت شود. این حملۀ انتحاری سال ۱۹۹۷ رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده‌روی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد.
دادگاه آمریکا، ایران را به همکاری با نیروهای حماس متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری به خانواده‌های قربانیان شد. وقتی ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیای تاریخی ایران را که در مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تأمین مبلغ غرامت این الواح به فروش برسند.
با این حال، در دادگاهی که امروز (دوم اسفند ۱۳۹۶) برگزار شده، رأی هشت به صفر قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر شده و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شده است».
البته در همۀ این مدت زمان دانشگاه شیکاگو تأکید داشت که آثار تخت جمشید در امان هستند، تا زمانی که حکم دادگاه عالی امریکا تأکید کرد الواح فرهنگی – تاریخی نمی‌توانند توقیف شوند، حکمی که ۱۴ سال برای تصویب نهایی آن زمان سپری شد.
در طول دو سال گذشته نیز به دنبال پیگیری‌های مستمر رسانه‌ها از میراث فرهنگی، تأکید این نهاد متولی همراه با وزارت امور خارجه برای بازپس‌گیری اموال فرهنگی ایران، روند نهائی شدن بازپس‌گیری الواح بعد از بیمه برای ارسال به ایران و مجوز نهائی اوفک را نشان می‌داد. هر چند ۳۰ اردیبهشت امسال محمد حسن طالبیان – معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- در نشست خبری‌اش با خبرنگاران اعلام کرد که «”اوفک” – دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا – تا کنون فقط مجوز ۱۷۸۰ لوح هخامنشی را داده تا به ایران مسترد شود» و این یعنی حرف تازه‌ای برای بازپس‌گیری الواحی که قرار بود کامل در اختیار ایران قرار گیرد، اما… .
با استرداد بخش چهارم الواح به کشور، هنوز حدود ۱۷ هزار گل‌نبشتۀ سالم و قطعات شکسته در مؤسسۀ شرق‌شناسی نگهداری می‌شود که برای انتقال قطعی به ایران نیاز به اقدامات این مؤسسه برای دریافت مجوز از اوفک است.
سمیه ایمانیان
منبع: ایسنا
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)