میراث مکتوب- المَشیخه (کنز السالکین) اثر سالک‌الدین حمّوئی یزدی، سیصد و پنجاهمین اثر از مجموعه انتشارات مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است که با پژوهش و مقدمۀ سیدمحمد طباطبائی بهبهانی (منصور) منتشر شده است.
این اثر گنجینه‌ای از خطوط، اجازات، دستنوشت‌ها و یادگارنامۀ مشاهیر ادبی، فلسفی و علمی ایران مابین سال 845 هجری تا 1022 (177 سال) است. این خطوط، یادگارنوشتۀ 100 نفر از دانشمندان سه قرن است که در پنج نسل از خاندان حمّوئی یزدی (پدر و پسر و برادرو …) دست به دست گشته و از تطاول حوادث قرون و اعصار در امان مانده و نسخۀ منحصربه‌فرد آن نزد فخرالدین نصیری بوده است و سپس در اختیار کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران قرار داده شد.
دو سال پیش، این اثر به صورت نسخه‌برگردان (نسخه عکسی) با مقدمۀ تحقیقی سیدمحمدمنصور طباطبایی بهبهانی (منصور)، دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران، منتشر شد. اما این اثر که اکنون به معرفی آن می پردازیم، نسخۀ حروفی المشیخه است که به‌تازگی با مقدمۀ همین نویسنده، از سوی میراث مکتوب راهی بازار نشر شده است.
لازم به ذکر است که سال گذشته دربارۀ این خاندان از سوی همین ناشر کتاب خاندان حمّوئیان (بررسی‌کارنامۀ علمی، فرهنگی و سیاسی خاندان حمّوئیان خراسان، شام و یزد) پژوهش احمدپور مقدم، منتشر شد که توصیه می‌شود علاقه‌مندان برای آشنایی بیشتر با این خاندان این اثر را نیز تهیه فرمایند.
در واقع مؤلفان این مجموعه (المشیخه) این پنج نفر هستند: نظام‌الدین اسحاق (د: 845ق)، نجم‌الدین محمد (د:885ق)، سالک‌الدین محمداول (زنده در 930ق)، مالک‌الدین مؤیّد (د:969ق)، سالک‌الدین محمد دوم (د: 1022ق).
ساختار کتاب المشیخه
نجم‌الدین فرزند نظام‌الدین اسحاق دفترچه‌ای فراهم می‌آورد و اجازات استادان و مشایخ خود را در آن ضبط و یادداشت می‌کند. وی به شهرهای مختلف ایران سفر کرد و سراغ مشایخ آن شهرها رفت و یادداشت‌ها و دستخط‌هایی از آنان به یادگار گرفت. این سنت حسنه البته در خاندان او پی گرفته شد تا ساختار کتاب المشیخه شکل رفت. در اینجا برای آشنایی بیشتر خوانندگان محترم با محتوای ارزشمند این اثر بی‌مانند به برخی از این اجازات و یادگار‌نوشته‌ها اشاره می‌کنیم.
لازم به یادآوری است، فهرست تفصیلی مطالب این چاپ که در مقدمه مصحح محترم آمده، به شماره صفحات نسخه چاپ عکسی که داخل دوقلاب یا کروشه مندرج است، ارجاع داده شده که بهتر بود به شماره صفحات این چاپ ارجاع می‌دادند و یا در مقدمه به نحوۀ ارجاع خود اشاره می‌کردند.
گزارشی از محتوای این اثر:
در صفحه {11} چاپ عکسی مؤسسه که همان صفحۀ هفت این چاپ حروفی است آمده است: … طاهر بن عرب حافظ اصفهانی که در دارالقرآن محلۀ نیماورد اصفهان سکونت داشته، به نجم‌الدین محمد اجازه روایت داد.
در صفحه {23} که همان صفحۀ 12 این چاپ است به اجازه جلال‌الدین محمد دوانی، فیلسوف معروف، به نجم‌الدین و فرزندش اشاره شده است.
در صفحۀ 63 این چاپ، سه بیت شعر نقل شده که منسوب به حضرت فاطمة الزهراء به خط سالک‌الدین است:
ثلاثة یجلی الخزن
حبّ علیٍ و حسینٍ و حسن
در صفحۀ 37 اجازه وعظ از غیاث الدین منصور دشتکی به سراج‌الدین مسعود فرزند سالک الدین حموئی آمده است.
دستنوشت یادگاری مولانا محمود نیریزی از فلاسفۀ بزرگ قرن دهم، برای سالک‌الدین در تاریخ 918 ق. (ص70) از دیگر مطالب کتاب است.
در بخشی دیگر از این کتاب (70 تا 81) دستخط ملاحسین واعظ کاشفی مؤلف مشهور روضة الواعظین و تفسیر حسینی و مواهب علیه از بزرگان بیهق در اوایل قرن دهم، آمده که در آن برای سالک‌الدین ده صفحه به فارسی در مدح و ستایش وی نگاشته است. در بخش‌هایی از این نوشته آمده است: «… اما بعد مدتی مدید و عهدی بعید بود که ذوق استماع آثار مکارم اخلاق … آن قدوۀ آفاق … مرشد اهل السیر و السلوک… کلقبه العالی فی مسالک مؤیّداً کاسمه الشریف علی اَلسِنة الحامدین محمداً… سفیر محبت را از شارع سامعه به خلوتگاه عشّاق راه می‌نمود…».
یادگاری یحیی بن احمد شریف جلالی شافعی در سال 906 که تولیت آستان قدس رضوی را در زمان سلطان حسین بایقرا برعهده داشته از دیگر محتویات کتاب است. وی سالک‌الدین را دعوت به وعظ و خطابه در آستانۀ شریفه می‌کند و به او نشان و مهر یادبود آستان قدس در آن زمان را اهدا می کند. تصویر این نشان در نسخه‌های دیگر هم هست و از بخش اسناد کتابخانه سازمان اسناد کتابخانه ملی به صورت رنگی در این نسخه چاپی بازنشر شده است. این مُهر از کهن‌ترین اسناد معتبری است که در المشیخه بدان اشاره شده است (ص 84).
در صفحۀ 88 نیز حکم سلطان حسین بایقرا، حاکم هرات، در حق سالک‌الدین ـ تا وی با عزت و احترام از هرات به یزد بازگردد ـ آمده است.
یکی دیگر از متن‌های یان کتاب یادگارنوشته محمدحافظ اصفهانی ملقب به «مخترع» در سال 930 است. (ص93-94). یادآوری می شود محمدحافظ اصفهانی مؤلف کتاب «نتیجة‌الدوله، سه اختراع» نخستین ایرانی است که ساعت مکانیکی را ساخت و در این کتاب معرفی کرد. وی دو اختراع دیگر یعنی آسیاب آبی و دستگاه روغن‌کشی را در این کتاب آورده و طرز ساخت آنها را تبیین کرده است. این کتاب در سال 1350 به تصحیح تقی بینش از سوی بنیاد فرهنگ ایران منتشر شده است.
اقامت سالک‌الدین در هرات در منزل شاعر معروف قاسم انوار در سال 906ق. و یادگاری ملاحسین کاشفی برای او (ص113) از دیگر مطالب کتاب است.
تفصیل بیان مقامات سعدالدین محمد حموئی به خط نبیره‌اش سالک‌الدین شامل: اجازۀ شیخ نجم‌الدین به سعدالدین، وصف مادر سعد حمویه، تاریخ ولادت و شهادت شیخ نجم‌الدین به خط سالک‌الدین، تمجید سیف باخرزی از سعد حمویه، گزارش سالک‌الدین یزدی از مردن پدرش نجم‌الدین محمد در تبریز و دفن او، داستان مصاحبت سعدحمویه با شهاب الدین عمر سهرودی، گزارش ملاقات سعد حمویه با محیی‌الدین ابن عربی در دمشق، کرامتی که سعد حمویه در باب سماع در یکی از بلاد شام از خود نشان داد که دف را از نوازنده گرفت به سقف پرتاب کرد و به آن چسبید در حالی که نوازنده به ضرب مشغول بود بی آنکه دف در دستانش باشد و منکران وی مبهوت شدند و … (ص 121 _137) از دیگر مطالب این کتاب است.
کیفیت تعلیم خضر نبی (ع) علی‌بن ابیطالب این دعا را: «یا من لایشغله سمع عن سمع و لا تشتبه علیه الاصوات…» (ص157)، در فضیلت نماز (ص 161)، شعر در مدح بحرآباد جوین (ص164)، یادگاری آذری طوسی برای سالک‌الدین و مدح او (ص187)، یادگاری جنید شیرازی برای سالک‌الدین (ص210)، اشعار فارسی سالک‌الدین به خط خودش (ص219-224)، رباعیات جامی (ص 238-241)، فهرست تصانیف جامی (ص 242-244) رباعی از امام فخررازی (ص245)، عهدنامه رسول‌الله (ص) با سلمان فارسی به خط سالک‌الدین منقول از کتاب شمس‌الدین محمدحافظ سینانی دامغانی (ص258)، اجازه غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی به فرزندش صدرالدین ثانی (ص260-262) بخشی از محتوای کتاب المشیخه را تشکیل می‌دهد.
«المشیخه» سیصد و پنجاهمین اثر از مجموعه انتشارات مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است که با پژوهش و مقدمۀ سیدمحمد طباطبائی بهبهانی (منصور) با یکصد و یک صفحه مقدمه از وی و بازخوانی و تصحیح 285 صفحه متن همراه با نمایه‌هایی مفید (از صفحۀ 293 تا 366 ) شامل: آیات، احادیث، عبارات دعائی، اشخاص، جای‌ها، کتاب‌ها، گروه‌ها، اشعار و مصراع‌های فارسی و اشعار و مصراع‌های عربی، با بهای 90 هزار تومان با همکاری سازمان فرهنگی، ورزشی شهرداری یزد به زیور طبع آراسته شده است.
علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه این کتاب با شمارۀ 66490612 داخلی 105 تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی