میراث مکتوب- نشست گرامیداشت روز شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد محمدحسین شهریار، به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و با حضور و سخنرانی جمعی از استادان برجسته کشور، چهارشنبه ۲۶ شهریورماه در فضای مجازی برگزار شد.
محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در ابتدای نشست طی سخنانی گفت: زبان فارسی، زبان عشق و احساس و بیانگر اصالت و هویتی در درازنای تاریخی جهان است. زبان پارسی برگرفته و برخاسته از روح لطیف و نظیف و سرشار از معانی و مفاهیم بلند معنوی و انسانی و حامل پیام‌های اصلی و اساسی در جامعه انسانی است.
وی اضافه کرد: روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی و گرامیداشت استاد محمدحسین شهریار تبریزی با همدیگر آمیخته و عجین شده‌اند و پیوندی میمون و مبارک از این جهت حاصل شده است؛ چه بسیار بزرگانی که در عرصه ادب فارسی زحمت فراوان کشیده‌اند؛ از فردوسی‌ها و سعدی و حافظ تا عطار و مولانا و سنایی و دیگر بزرگان ایران‌زمین؛ یکی از این فرزانگان نیز شهریار تبریزی است؛ استادی سرشار از لطف و محبت و مهربانی؛ استاد شهریار همچنان در میان ماست؛ شاعری که همه زندگی‌اش با عشق و احساس درهم آمیخت و آن‌قدر این عشق و احساس در وجود این مرد بزرگ متبلور شد که در شعر و سخن و در جان و اندیشه وی نیز تجلی یافت و از او چهره‌ای ساخت که از گذشته تاکنون به شعر و اندیشه او افتخار می‌کنیم و او را از جمله مفاخر ادبی ایران عزیز به شمار می‌آوریم.
شالویی در ادامه تأکید کرد: زبان فارسی می‌تواند محوری مستحکم و قوی برای ارتباط‌بخشی هرچه بیشتر همه ما ایرانیان و در معنایی وسیع‌تر، همه پارسی‌زبانان جهان باشد؛ یعنی آنها که به زبان پارسی عشق می‌ورزند را در کنار یکدیگر بنشاند و فضایی از لطف و صمیمیت را برای آنان به ارمغان آورد.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: رویداد امروز فرصت بسیار مناسبی است که استادان پرمایه زبان و ادب فارسی با لطف و بزرگواری خویش درباره این ودیعه و موهبت الهی بیشتر سخن گویند و مردمان، خاصه نسل جوان و نوجوان ما را با شیرینی‌ها و شیدایی‌های دلکش زبان فارسی بهتر و بیشتر آشنا سازند.
اهمیت جهانی زبان فارسی
در ادامه، حسن انوری، چهره ماندگار زبان و ادب فارسی، به ایراد سخن پرداخت و در ابتدای سخنان خود گفت: زبان فارسی برای ما ایرانی‌ها تنها یک زبان نیست، بلکه هویت و تاریخ ماست؛ اگر زبان فارسی نبود، هویت ما به این صورتی که اکنون هست نمی‌توانست شکل بگیرد، چراکه ایران کشوری است دارای قومیت‌های مختلف و هر قومیتی زبانی برای خود دارد: آذربایجانی‌ها زبان خاصی برای خود دارند، خوزستانی‌ها و لُرها نیز همین‌طور؛ همه زبان خاص خودشان را دارند، ولی وقتی با هم می‌خواهند تخاطب و نامه‌نگاری کنند، چه زبانی به کار می‌برند؟ فارسی! بنابراین، فارسی هویت ایران را می‌سازد. اگر فارسی نبود و هرکدام از این اقوام با زبان خود سخن می‌گفتند، ایران کشوری تکه‌تکه می‌شد.
وی اضافه کرد: زبان فارسی اهمیت جهانی دارد چرا که در درجه اول، شاهکارهای ادبی از زبان فارسی و ایران به دنیا عرضه شده است. شما چند زبان می‌شناسید که اثری مانند دیوان حافظ داشته باشند؟ اثری مانند «شاهنامه» داشته باشند؟ «شاهنامه» در کنار «ایلیاد» هومر قرار می‌گیرد، چون زبانی است که در تاریخ جهان از جهت حماسی یگانه است. یعنی «ایلیاد» که بزرگ‌ترین اثر حماسی در یونان و اروپاست، تنها در دنیا یک نظیر دارد و آن هم «شاهنامه» است.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی به اهمیت و جایگاه استاد شهریار نیز اشاره و بیان کرد: شهریار، یادگار شعرای بزرگ تاریخ است؛ یادگار سعدی، حافظ، فردوسی و دیگر بزرگان؛ مضافاً اینکه «شهریار» در انواع شعر، نمونه‌هایی عالی بر جای گذاشته است: بهترین نمونه غزل، بهترین نمونه قطعه که خیلی از شاعران کمتر به آن پرداخته‌اند؛ شهریار قطعاتی دارد که در زبان فارسی بی‌نظیر است.
اصغر دادبه، مدیرگروه ادبیات دایره‌المعارف بزرگ اسلامی سومین استاد و سخنران حاضر در این نشست بود که طی سخنانی عنوان کرد: روز شعر و ادب فارسی، روز هویت ماست، روزی که اگر نباشد ما نیستیم؛ زبان تنها عامل ارتباط نیست؛ از عامل ارتباط بودن فراتر می‌رود و دو مسأله مهم یعنی فرهنگ و هویت ملی را به دوش می‌کشد. هویت ملی مثل ماده است، رنگ‌پریده و مبهم، وقتی صورت بر آن عارض می‌شود، هویت شکل می‌گیرد و آن صورت، همان زبان فارسی است.
وی تأکید کرد: همواره وقتی به هویت ملی حمله کرده‌اند، به زبان نیز حمله کرده‌اند؛ اولین شکل حمله، دینی بود که گفتند زبان اهل بهشت عربی است و زبان اهل دوزخ فارسی. در دوره صفوی، استعمارگران در هند و آسیای میانه علیه زبان فارسی برخاستند و فارسی‌دانان را به سیبری تبعید کردند؛ صورت سوم، دردناک‌تر است و وقتی روشنفکران ما گاه علیه زبان فارسی سخن می‌گویند بدون مطالعه حرف ابوریحان را تکرار می‌کنند که ناسزا به عربی بهتر است از ستایش به فارسی، بی‌آنکه توجه کنند او در چه شرایطی این سخن را گفته است یا نتیجه می‌گیرند که زبان فارسی پویا نیست چون در جهان خود فیلسوف و حکیم نداشته است. اینها سخنانی است که دشمنان برای تضعیف فرهنگ و زبان ما به زبان می‌آورند.
استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: اگر زبان فارسی نباشد، هیچ چیز نخواهیم داشت؛ حذف زبان فارسی از کنکور و بی‌توجهی به آن در مدارس، کمک به همان طرحی است که دشمنان دنبال می‌کنند. زبان فارسی زبان فرهنگ و هویت است و هرگاه می‌خواهند ایران را تضعیف کنند، نخستین حمله آنها به سوی زبان فارسی است.
در ادامه این رویداد احمد خاتمی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: شعر فارسی در آغاز و در روزگار فردوسی و سده‌های بعد، در دو گونه ظاهر شد. گروهی وابسته به نهاد قدرت مانند فرخی و عنصری و… بودند که تأثیری در فرهنگ عمومی نداشتند و در مقابل، شاعرانی چون عطار، سنایی، مولوی، سعدی و حافظ، مقبولیت و جاودانگی یافتند.
وی اضافه کرد: از بزرگ‌ترین شاعران آغازین، فردوسی است که «شاهنامه» اش بر سر عامه گسترده شد و از همان زمان تا امروز نقل محافل و مدارس بوده است. «شاهنامه» اثری استثنایی است که قرن‌ها از سرایش آن گذشته و همچنان به زبان مردم خوانده می‌شود و کهنگی نگرفته است. فردوسی با سرودن «شاهنامه» زبان فارسی را صیانت کرد و جریان علمی و فرهنگی بزرگی پدید آورد؛ اگر او این کار را نمی‌کرد، چه بسا امروز زبان و فرهنگ ایرانیان در مسیر دیگری قرار می‌گرفت.
استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: شاهنامه علاوه بر زبان، به اسطوره، تاریخ و فرهنگ ایرانی پرداخته و در همه شئونات فکری و ادبی اثر گذاشته است. در میان حماسه‌های جهان، تنها شاهنامه زنده مانده و هنوز ارتباط با آن بر خلاف ایلیاد و اودیسه یا مهاباراتا ممکن است.
خاتمی همچنین تصریح کرد: «شاهنامه» کتاب زبان، فرهنگ، تاریخ و اسطوره است و در فرهنگ ایرانی در قالب شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی و حتی نقالی حضور یافته است؛ آثار منظوم و منثور فارسی همواره از «شاهنامه» تأثیر گرفته‌اند و حتی شاعران معاصر چون شهریار، فردوسی را «خدای سخن» دانسته و خود را مدیون او می‌دانند؛ این ارادت نشان می‌دهد جایگاه فردوسی و شاهنامه در طول تاریخ پایدار بوده است.
در بخش دیگری از این آیین فرهنگی و هنری، علی رواقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی سخنرانی کرد و گفت: در جهان فارسی‌زبان، شعر فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به عنوان نمونه در تاجیکستان مردم علاقه زیادی به رودکی دارند، خیابان‌ها و مراکز متعددی به نام اوست و علاقه‌مندی مردم به این شاعر پارسی‌گو، بسیار است اما در داخل ایران، توجه کافی به وی نمی‌شود. از این رو لازم است از دوران دبستان تا دبیرستان و دانشگاه اهتمام بیشتری به شعر و ادب فارسی و بزرگان این عرصه صورت بگیرد.
وی با گلایه از کیفیت تدریس زبان فارسی در کشور بیان کرد: وضعیت آموزش و پژوهش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها و مدارس مطلوب نیست و بسیاری از دانشجویان از نسل جدید، کمتر پیگیر پژوهش‌های مرتبط با زبان فارسی‌اند. البته اندک دانشجویانی هم هستند که با تلاش فردی سال‌ها بر روی شاهنامه یا متون کهن کار می‌کنند، اما به‌طور کلی کار منظم و سازمان‌یافته‌ای انجام نمی‌شود.
استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی گفت: برای حفظ و گسترش زبان و ادبیات فارسی باید از دوران پایه، یعنی از دبستان تا دبیرستان، به تربیت محصلین علاقه‌مند و آماده توجه و تلاش متمرکز و مستمری شود تا این میراث گران‌بها محفوظ بماند.
در ادامه احمد تمیم‌داری، استاد زبان و ادبیات فارسی سخنرانی کرد و گفت: زبان و شعر فارسی دو مقوله پیوسته و مهم‌اند. زبان فارسی تاریخی نزدیک به ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ سال دارد و از دوره هخامنشی تا عصر معاصر در ایران به کار رفته است؛ پیش از اسلام، در دوره ساسانیان، ادبیات و دستور زبان به توده‌های مردم آموزش داده نمی‌شد و زبان فارسی دری بیشتر حالت شفاهی داشت. این محدودیت سبب شد که زبان فارسی از لحاظ دستوری ساده شود، اما در عوض، زبانی انعطاف‌پذیر و موسیقایی شکل گرفت؛ پس از اسلام، زبان فارسی دری در دوره طاهریان رایج شد و در ادامه زبان فارسی نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای همسایه نیز رواج داشت.
وی اضافه کرد: فارسی در هندوستان تا دوره تیموریان و اکبرشاه زبان رسمی و ادبی بود و شاعران بسیاری در هند به فارسی شعر می‌سرودند، حتی بدون آنکه به ایران سفر کرده باشند. ادبیات و فرهنگ ایرانی در کشورهای مختلف از جمله هندوستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان تأثیرگذار بود و جشن‌هایی مانند نوروز در این کشورها برپا می شد.
استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی همچنین گفت: زبان فارسی به دلیل جایگاه بین‌المللی و تأثیرفرهنگی‌اش، در قرن‌های هجدهم و نوزدهم میلادی مورد توجه اروپاییان قرار گرفت و در انگلستان، آمریکا، آلمان و فرانسه تأثیر مهمی در ادبیات غرب بر جای گذاشت.
وی تأکید کرد: در طول تاریخ در کشورهای همسایه، زبان فارسی به دلیل ریشه‌های مرتبط با دوره سلجوقی و نیازمندی به ارتباطات فرهنگی و ادبی استفاده می‌شد و شاعران بزرگ ایران مانند فردوسی، نظامی، سعدی، حافظ و مولوی در این سرزمین‌ها بسیار شناخته شده بودند.
تمیم‌داری بیان کرد: فارسی و ادبیات آن نه تنها میراث ملی ایران بلکه پلی فرهنگی و تاریخی در گستره جهان بوده و همچنان اثرگذار است.
درپایان این برنامه نیز علی‌اصغر شعردوست، استاد ادبیات فارسی به ایراد سخن پرداخت و گفت: شهریار در جوانی با بزرگان شعر و ادب مانند ایرج میرزا و ملک‌الشعرا بهار آشنا شد و اولین دفترچه شعرش منتشر شد که با مقدمه ملک‌الشعرا بهار و تایید سعید نفیسی و پژمان بختیاری همراه بود. وی در تخلص، شهریار را برگرفت و با حفظ تواضع از خواندن ابیات تخلص‌دار خود پرهیز می‌کرد. آوازه شهریار در دوران جوانی و سپس در تهران و تبریز افزایش یافت و آثارش شمارگان بالایی پیدا کرد.
وی اضافه کرد: در زندگی شهریار دو ویژگی برجسته بود. یکی پارسایی و زاهدانه زیستن و همچنین همراهی و همدلی با مردم؛ او با مردم بود، در شادی و غم آنها شریک می‌شد و به درخواست خانواده‌های شهدا برای سرودن شعر برای سنگ قبر فرزندانشان پاسخ می‌داد و اشعار ویژه ای می‌سرود.
رایزن پیشین فرهنگی ایران در تاجیکستان اضافه کرد: شهریار دو زبانه بود و در هر دو زبان فارسی و ترکی شاهکار آفرید. آثار ترکی او مانند «حیدر بابا» و «سهندیه» از شاهکارهای شعر ترکی به شمار می‌روند؛ حیدر بابا زبان مردم کوچه و بازار و روستا را بازتاب می‌دهد، در حالی که «سهندیه» زبان شاعرانه و فخیم دارد. در دهه آخر زندگی او پس از انقلاب، شهریار با شعر خود جهاد قلمی کرد و به وصف رزمندگان، شهدا و حوادث پس از انقلاب پرداخت و همواره در کنار مردم زیست.
او درپایان گفت: شهریار شاعری است که با کمال تسلط بر تاریخ ادبیات و زندگی شاعران، آثاری جاودانه آفرید و میراث ادبی و فرهنگی خود را برای نسل‌های بعدی به یادگار گذاشت.
منبع: ایبنا