تعطیلی اماکن عمومی در عزای حسینی
زهرا فاطمی مقدم؛ مسئول بخش ارزشیابی و پیش‌آرشیو اسناد در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به وجود حدود 2 هزار سند از دوره صفویه تا پایان دوره قاجار اشاره دارد که به مراسم عزاداری در ماه محرم در حرم مطهر امام رضا(ع) پرداخته است.
وی قدیمی‌ترین خبر در مورد عاشورا از میان این اسناد را متعلق به سال 1011 هجری قمری در دوره صفویه عنوان کرد که 433 سال قدمت دارد و طی آن به تعطیلی حمام آغچه از موقوفات آستان قدس رضوی و تعطیلی دکان‌‌ها، مکتب‌‌خانه حرم و سایر فعالیت‌های جاری و عادی در روز عاشورا اشاره شده است.
لباس عزا بر تن خورشید
برای ورود به ماه محرم‌الحرام و انجام عزاداری سید و سالار شهیدان، یکسری آداب و رسومی در بارگاه مطهر رضوی، مطابق دستور متولی وقت (تولیت) این آستان مبارک به کارکنان مرتبط و مسئول در این زمینه ابلاغ می‌شده که سیاه‌پوشی گنبد طلای حرم مطهر رضوی و گلدسته ها، مفروش کردن رواق‌ها و محل روضه‌خوانی برای مرثیه‌سرایی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) از جمله این آداب بوده است.
فاطمی مقدم، قدیمی‌ترین خبر در مورد مراسم بارگاه منور حضرت ثامن‌الحجج(ع) به روایت اسناد تاریخی موجود در آرشیو گنجینه رضوی متعلق به سال ۱۲۷۴ قمری در دوره قاجار عنوان کرد و افزود: از این تاریخ به بعد تقریباً هر ساله ایوان‌های طلای صحن عتیق و جدید -صحن آزادی فعلی- و گلدسته‌های طلا و دور تا دور ضریح مطهر امام هشتم(ع) جمعاً با ۱۲ تخته پارچه مشکی سیاه پوش می‌شد.
نخل بندی؛ نماد تابوت شهدای کربلا
همچنین در اسناد برجای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی دوره صفویه و افشاریه اطلاعاتی در مورد اجرای مراسم نخل بندی در حرم امام رضا(ع) در روز عاشورا به چشم می‌خورد. در حالی که امروزه مراسم نخل‌بندی در حوزه مرکزی ایران رواج بیشتری دارد و در شهرهایی مانند مشهد به دست فراموشی سپرده شده است.
وی به مقدمات مراسم نخل گردانی اشاره دارد که تزیین و آرایش نخل و به دیگر سخن «نخل‌بندی» از جمله ضروریات آن به حساب می‌آمد.
فاطمی مقدم، قدیمی‌ترین خبر در مورد نخل بندی در حرم رضوی را مربوط به عاشورای سال 1067 ق. عنوان کرد و ادامه داد: معمولاً قبل از آغاز مراسم، نخل‌ها را با وسایل مختلفی از جمله پارچه، آینه، كاغذ الوان، ورق نقره و طلا و دیگر زیورآلات تزیین می‌کردند تا هنگام حمل آن از شکوه و جلوه خاصی برخوردار باشد.
اجرای مراسم‌های آیینی
اجرای مراسم‌های آیینی ـ مذهبی در قالب روضه خوانی، سینه‌زنی، خطبه‌خوانی و شمع گردانی در صحن عتیق (انقلاب) در شب عاشورا ، حضور دسته جات عزاداری در حرم رضوی و نیز حمل وسایل و نمادهای گوناگون از ارکان باشکوه آداب و رسوم سوگواری محرم و صفر در حرم مطهر امام رضا(ع) بوده که این آیین همچنان در شکل‌های مختلف در ایام عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) برگزار می شود.
آنچه در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود اعم از شب‌های قدر، مناجات خوانی، نقارخانه و بسیاری مراسمات دیگر، براساس اسناد موقوفاتی برای آن وجود دارد که هزینه‌ها و خرج کردهای هر کدام از این مراسم در آن مشخص است.
اسنادی که در آستان قدس رضوی وجود دارد گویای تاریخ وزین این نهاد است و کمتر نهاد فرهنگی و دینی در دنیا وجود دارد که بتوان با این آستان مقدس رضوی مقایسه کرد.
آنچه بیان شد و مطالب مشابه آن نشان می دهد که آستان قدس رضوی از ابتدای شکل گیری تاکنون اهتمام جدی نسبت به برپایی آیین‌های مذهبی برای پاسداشت یاد امامان شیعه داشته است؛ امری که امروزه نیز همچنان ادامه دارد.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه آستان قدس رضوی