میراث مکتوب- نخستین همایش بین‌المللی کلیله و دمنه روز چهارشنبه ۲۴ بهمن ماه ۱۴۰۳، با حضور محققان و پژوهشگران داخلی بین‌المللی، از سوی دانشگاه علامه طباطبائی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و سفارت هندوستان در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.
رودرا گائوراو شرست، سفیر هند در ایران، سعد خان، رییس موسسه فرهنگی اکو، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، شجاع احمدوند، سرپرست دانشگاه علامه طباطبایی، محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی غلامرضا زکیانی، رئیس دانشکده ادبیات فارسی به زبان‌های خارجی، بلرام شکلا، رئیس مرکز فرهنگی هند در ایران، محمدعلی ربانی، مدیر همکاری‌های علمی دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات، محسن حبیبی، استاد دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، محمود بشیری، دبیر علمی همایش، علیرضا حبیبی، معاون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، از سخنرانان این همایش بودند.
از جمله محورهای این همایش؛ روابط ایران و هند در بستر کلیله و دمنه، بنیان‌های تربیت جامعه و خانواده در کلیله و دمنه، زمینه‌های فکری و تاریخی تألیف و تدوین کلیله و دمنه، تأثیر کلیله و دمنه بر ادبیات سایر ملل، سیاست‌اندیشی در کلیله و دمنه، نسخه پژوهی، ترجمه و شرح، حکمت علمی و نظری در کلیله و دمنه، داستان و قصه‌پردازی در کلیله و دمنه، سبک‌شناسی و متن‌پژوهی ادبی و زبانی کلیله و دمنه و کارکرد کلیله و دمنه در دنیای معاصر بود.
غلامرضا زکیانی، رئیس دانشکده ادبیات فارسی به زبان‌های خارجی، در آیین آغازین این همایش با قدردانی از برگزار کنندگان همایش، به اهمیت روابط فرهنگی بین کشورها اشاره کرد و توسعه این روابط را بسیار مهم و ضروری دانست.
بلرام شکلا، رئیس مرکز فرهنگی هند در ایران در این همایش به بیان اهمیت ادبیات در ایجاد ارتباطات فرهنگی و علمی بین کشورها پرداخت و تأکید کرد: ادبیات به عنوان یک عنصر کلیدی می‌تواند بدون خشونت و با محبت، فرهنگ‌ها را به هم نزدیک کند.
وی با اشاره به تاریخ غنی ایران و هند، به بررسی تعاملات فرهنگی و علمی دو کشور در طول دو هزار سال گذشته پرداخت و گفت: کلیله و دمنه نشان داد که یک کتاب چگونه می‌تواند کشورها را مانند تسبیح به یکدیگر متصل کند.
همچنین در این رویداد، رودرا گائوراو شرست سفیر هند در ایران و سعد خان رییس موسسه فرهنگی اکو نیز درباره جایگاه و اهمیت کلیله و دمنه در کشورهای شبه قاره و نقش این متن حکمت آمیز در ایجاد وحدت و مودت میان ملت‌ها و دولت‌های جهان پارسی زبان به ایراد سخن پرداختند.
داستان‌های کلیله و دمنه، درس‌هایی برای زندگی است
دکتر سعد خان در سخنان خود گفت: داستان‌های کتاب «کلیله و دمنه» که حدود دو هزار سال قبل در شبه قاره هند نوشته شده و به زبان فارسی ترجمه شده، درس‌هایی برای زندگی است.
وی با اشاره به روابط تاریخی و فرهنگی بین پاکستان و ایران، اظهار کرد: آثار ادبی ایران، مانند «بوستان» و «گلستان» سعدی و اشعار حافظ، در پاکستان محبوب هستند.
همکاری‌های ادبی و فرهنگی درک متقابل و احترام به فرهنگ‌های دیگر را تقویت می‌کنند
محمدعلی ربانی مدیرکل همکاری‌های علمی دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در همایش بین‌المللی کلیله و دمنه گفت: کلیله و دمنه یکی از کهن ترین متون ادبیات جهانی و موثرترین نثر روایی در حوزه تمدن شرقی است که حاوی اندیشه‌های اخلاقی، سیاسی و اجتماعی و در قالب سبک روایی فاخر و پند آموز از زبان حیوانات است.
وی همچنین یادآور شد: این متن کهن اندرزنامه‌ای برای حکومت و سیاست و یکی از منابع معتبر در حوزه اندیشه سیاسی است که براساس درون مایه‌های تعلیمی و اندیشه‌های دینی اخلاق محور سه حوزه تمدنی هند، ایران، عرب و جهان اسلام را به هم پیوند داده است.
رایزن فرهنگی سابق جمهوری اسلامی ایران در هند، با اشاره به اهمیت و جایگاه فرهنگ و ادبیات در روابط تاریخی این دو کشور خاطرنشان کرد: اساس و پایه روابط تاریخی دو ملت ایران و هند بر زبان ادبیات و ترجمه متون ادبی استوار بوده است.
وی تاکید کرد: کلیله و دمنه جزو اولین تجربه‌های تعاملات فرهنگی ایران و هند بشمار می‌رود که چه در دوره انوشیروان از طریق ترجمه متن سانسکریت به پهلوی توسط برزو طبیب و چه ترجمه از متن پهلوی به عربی توسط ابن مقفع در دوره نهضت ترجمه در عصر هارون الرشید و همچنین، برگردان از عربی به فارسی آن توسط نصرالله منشی توانسته این کتاب را به سرمایه فرهنگی مشترک و برآیندی از تبادلات فرهنگی سه حوزه تمدنی هندی، ایرانی و جهان اسلام تبدیل کنند.
ربانی افزود: کارکردها و ظرفیت ادبیات محصول در تجربه تاریخی گذشته نیست و امروزه نیز زبان و ادبیات به ویژه زبان و ادبیات فارسی به دلیل قدرت معنوی و فرهنگی بالای آن می‌تواند به عاملی اعتمادساز با کارکردهای مؤثر در روایتگری و تصویرسازی و همچنین فراهم سازی امکان گفت‌وگو و تعاملات و تبادلات دوسویه ارزش‌های فرهنگی بین ملت‌ها به ویژه ایران و هند تبدیل شود.
مدیرکل همکاری‌های علمی دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ابراز کرد : امروز، در دنیایی که مرزها به‌شدت در حال تغییر هستند، ادبیات فارسی فرصتی بی‌نظیر برای همدلی و همکاری بین‌المللی فراهم می‌کند.
وی اذعان کرد: این ادبیات، با رویکردی فرامرزی و فراجغرافیایی، همواره آرمان شهر انسانی و ارزش‌های مشترک بشری را در خود جای داده است، از این میراث غنی می‌توانیم برای ایجاد ارتباطات بهتر و فهم عمیق‌تر فرهنگ‌های مختلف استفاده کنیم.
ربانی افزود: کلیله و دمنه به ما یادآوری می‌کند که تجربه‌های موفق گذشته در زمینه همکاری‌های ادبی و فرهنگی، می‌توانند الگویی برای آینده باشند.
مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بیان کرد: همکاری‌های ادبی و فرهنگی، درک متقابل و احترام به فرهنگ‌های دیگر را تقویت می‌کنند و می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همدلی بین ملت‌ها کمک کند.
وی تصریح کرد: ما باید از این فرصت ارزشمند برای ایجاد ارتباطات میان‌فرهنگی و گسترش درک مشترک استفاده کنیم.
در بخش دیگری از این همایش بین‌المللی، محسن حبیبی استاد دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) و محمود بشیری دبیر علمی همایش بین‌المللی «کلیله و دمنه» درباره روند برگزاری و مقالات ارائه شده به این همایش، گزارش‌های مبسوطی را برای حاضران ارائه کردند.
حبیبی، معاون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در بخشی از سخنان خود به اهمیت آثار ادبی مانند «کلیله و دمنه» به عنوان یک اثر میان‌رشته‌ای و فرهنگی اشاره کرد و افزود: این کتاب به عنوان اثری وحدت‌آفرین، می‌تواند به ایجاد ارتباطات فرهنگی کمک کند تا همه ملت‌ها از آن بهره‌مند شوند. وی بر اهمیت ادبیات و فرهنگ تاکید کرد و آن را ابزاری برای همدلی و نزدیکی ملت‌ها دانست.
ارسال ۱۲۷ مقاله به همایش بین المللی کلیه و دمنه
محمود بشیری، دبیر این همایش نیز با اشاره به جنبه‌های آموزشی، سیاسی، حقوقی، روان‌شناسی و تربیتی کلیله و دمنه، به ارائه گزارشی از چگونگی برگزاری نخستین همایش بین‌المللی کلیله و دمنه پرداخت و گفت: ۱۲۷ مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شد که از این تعداد، ۹۴ مقاله مورد پذیرش قرار گرفت و برای نویسندگان آن‌ها گواهی صادر شد. بخشی از این مقالات توسط دانشگاه علامه طباطبائی و بخشی دیگر توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران به زودی چاپ خواهند شد.
وی ادامه داد: از این بین ۱۵ مقاله به عنوان مقاله برتر انتخاب شدند که جوایزی از طرف سفارت هند به آن‌ها تعلق می‌گیرد. از این میان ۸ جایزه به مقالات داخلی و ۴ جایزه به مقالاتی از استادان کشورهای عراق، هندوستان و افغانستان تعلق گرفت. علاوه بر این، دو کتاب و یک رساله نیز مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
در ادامه این همایش شش پنل تخصصی با عنوان‌های «کلیله و دمنه و ادبیات فارسی»، «کلیله و دمنه و حکمت و فلسفه»، «کلیله و دمنه و ادبیات اروپا»، «کلیله و دمنه و روابط فرهنگی میان ایران و هند»، «کلیله و دمنه و حوزه تمدنی نوروز» و «کلیله و دمنه و ادبیات عربی» برگزار شد و 43 تن از میهمانان و اساتید ایرانی و خارجی از جمله عراق هند قزاقستان و ترکیه شرکت کننده به ارائه مقالات خود پرداختند.
آیین اختتامیه همایش
آیین پایانی این همایش بین‌المللی با حضور شجاع احمدوند، سرپرست دانشگاه علامه طباطبائی؛ فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت؛ دکتر محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ رودرا گواراو شرست، سفیر هند در ایران؛ اونتالاپ سریکبایویچ اونالبایف، سفیر قزاقستان در ایران؛ دکتر سعد خان، رئیس مؤسسه فرهنگی اکو و جمعی از استادان، پژوهشگران و صاحب نظران، در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی به کار خود ادامه داد.
لزوم تقویت دیپلماسی علمی و همکاری‌های مشترک ایران و هندوستان
احمدوند با اشاره به اهمیت متون سنتی و تأثیر آن‌ها بر ادبیات و اندیشه سیاسی، به بررسی کتاب «کلیله و دمنه» پرداخت و گفت: این اثر به عنوان یک متن اثرگذار در سیاست‌نامه‌نویسی شناخته می‌شود.
او گفت: کلیله و دمنه از جمله متون کهن مورد توجه ایرانیان و هندیان است که ترجمه و شرح‌های گوناگونی نیز از آن به زیور طبع آراسته شده است. کلیله و دمنه از نظر اندیشه سیاسی، حائز اهمیت فراوان است، چرا که چند قرن پس از تألیف و ترجمه این اثر گران‌بها، در غرب و شرق عالم، بسیاری از اندیشمندان سیاسی آن را مطمح نظر خویش قرار داده‌اند.
وی به سه جریان اصلی فلسفه سیاسی، شریعت‌نامه‌های سیاسی و سیاست‌نامه‌نویسی در اندیشه سیاسی اشاره و بیان کرد: کلیله و دمنه، در جریان «سیاست‌نامه نویسی‌ها» جای دارد که به وضع موجود و قدرت حاکمه می‌پردازند و آن‌ها را مورد مطالعه و مداقه قرار می‌دهند. بر همین اساس هم این کتاب به تحلیل وضعیت موجود و واقعی جامعه و ساختار قدرت می‌پردازد و جامعه را به جنگلی تشبیه کرده که در آن نیروهای مختلفی وجود دارند.
این استاد علوم سیاسی همچنین به مقایسه متن کلیله و دمنه با اندیشه‌های سیاسی غربی، به‌ویژه آثار ماکیاولی پرداخت و به تفاوت‌های اخلاقی بین فرهنگ‌های شرقی و غربی اشاره کرد.
سرپرست دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه بر اهمیت روابط علمی و فرهنگی میان ایران و هندوستان تأکید و آمادگی دانشگاه علامه طباطبائی را برای همکاری با دانشگاه‌های هندی و دیگر کشورها اعلام کرد.
وی همچنین با اشاره به پیشرفت‌های هندوستان در حوزه‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بر لزوم تقویت دیپلماسی علمی و همکاری‌های مشترک در زمینه‌های اقتصادی و بین‌المللی با این کشور تأکید کرد.
داستان‌ها پذیرش تفاوت‌ها را امکان‌پذیر می‌کند
دکتر فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، نیز در این همایش تأکید کرد: ادبیات و فرهنگ، موضوعاتی فراملی و فرا اقلیمی هستند که هویت‌ساز و انسجام‌بخشند. در موضوعات فرهنگی، مرزها محو می‌شوند و انسان‌ها به مفاهیم اصیل و ارزشی می‌پردازند.
وی گفت: کلیله و دمنه، درباره خرد، اندیشه و مفاهیم اصیل ارزشی سخن می‌گوید، مفاهیمی که در حقیقت جهان فکر و فرهنگ، بر مدار آن می‌چرخد. این کتاب حاوی داستان‌هایی پندآموز و حکمت آمیز است.
وی به ظرفیت داستان‌ها برای تولید معانی جدید اشاره کرد و گفت: داستان‌ها می‌توانند به ما کمک کنند تا تفاوت‌ها را به عنوان مزیت ببینیم. کلیله و دمنه که که از زبان حیوانات داستان‌هایی را روایت می‌کند، قابلیت گسترش در سطوح مختلف سنی را دارد.
سخنگوی دولت از دانشگاه علامه طباطبائی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و سفارت هند برای انجام کارهای فرهنگی و همکاری‌های علمی و فرهنگی قدردانی و بر اهمیت توجه به فرهنگ و ادب در دنیای پرتنش امروز تأکید کرد.
سخنگوی دولت گفت: داستان‌های ما ظرفیت‌های فکری و تربیتی فراوانی دارند و به مثابه رودهایی پرخروش‌اند که به سرمنشأ خداوندی متصل‌اند و اندیشه و خرد انسانی، همواره در آن‌ها ساری و جاری است.
وی در پایان با اشاره به اهمیت صلح درون گفت: گمشده امروز ما در میان جنجال‌های جهانی، صلح درون است. صلح درون کمک می‌کند تا ما انسان‌ها به مفاهیم اصلی که برای آن زاده شده‌ایم، برگردیم.
کلیله و دمنه منبعی معرفتی و فلسفی برای ادیبان ایرانی است
محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی طی سخنانی در این آیین، ضمن تقدیر از دانشگاه علامه طباطبائی، سفارت هندوستان در ایران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رادیو فرهنگ در برگزاری هرچه باشکوه‌تر این رویداد ملی و بین‌المللی گفت: از دیرباز، کلیله و دمنه به جهت معارفی که در متن آن وجود دارد، برای بن‌مایه‌های حکمی و عرفانی مورد استفاده قرار گرفته و دستاوردهای قابل توجهی برای حکیمان و ادیبان ما داشته است. از گذشته‌های دور، این متن و محتوای غنی آن در فرهنگ ایرانی جایگاه و اهمیت قابل توجهی داشته است.
او اضافه کرد: اهمیت کلیله و دمنه تا آنجاست که حکیم نظامی در «پنج گنج» خود باب مهمی را به این کتاب اختصاص داده و از آن بهره‌های فراوان برده است. حتی بزرگانی چون حکیم عطار نیز بدان عنایت داشته‌اند.
مشاور وزیر فرهنگ با اشاره به اهمیت کلیله و دمنه در آثار ملاصدرا، اظهار کرد: جناب صدرالمتألهین در کتاب شریف اسفار اربعه، آنجا که سخن از نفس ناطقه می‌کند، به یقین توجه ویژه‌ای به حکایات حکمت آمیز کلیله و دمنه داشته است و ابایی ندارد که بیان کند در این کتاب، معارف حکمی و فلسفی فراوانی بیان گردیده است.
شالویی اضافه کرد: در دوران معاصر، بزرگانی چون علامه طباطبائی و آیت‌الله حسن‌زاده آملی نیز عنایت قابل توجهی به کلیله و دمنه داشتند، تا جایی که مرحوم آقای آملی دست کم دو بخش ترجمه نشده از این کتاب را به فارسی سلیس و روان ترجمه نمودند.
رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه گفت: حافظ شیرازی نیز در غزلیات خویش آنجا که در مقام اثبات حکیم بودن جناب سلیمان نبی سخن به میان می‌آورد، به مرغ و ماهی استدلالی می‌کند و می‌گوید: در حکمت سلیمان هر کس که شک نماید / بر عقل و دانش او خندند مرغ و ماهی.
شالویی در پایان سخنان خود گفت: برگزاری چنین همایش و رویدادی باشکوه را به فال نیک می‌گیریم، چرا که توجه به متون استواری چون کلیله و دمنه و بیان حکمت‌ها و دانش‌های موجود در آن، موجبات گفت‌وگوهای فرهنگی و تمدنی را فراهم می‌آورد که به سبب این مفاهمه و گفت‌وگوها، بهروزی و تقویت هویت ملی و فرهنگی ملت‌ها، خاصه ایرانیان و جهان پارسی زبان، بیش از پیش حاصل می‌گردد.
در بخش دیگری از نخستین همایش بین‌المللی کلیله و دمنه، از «نماد آغاز نگارش دانشنامه جهانی کلیله و دمنه»، کتاب صوتی کلیله و دمنه کاری از سامانه ایران صدا و «کلیلک و دمنک» کاری از رادیو فرهنگ، کتاب صوتی داستان‌های «بیدپای» و مجموعه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها درباره کلیله و دمنه، رونمایی شد و از آثار برگزیده تقدیر شد.
همچنین از نماد آغاز نگارش دانشنامه جهانی کلیه و دمنه با حضور اعتمادی مدیر نشر پیام عدالت رونمایی شد.
شایان ذکر است، تأسیس دبیرخانه دائمی همایش کلیله و دمنه در دانشگاه علامه‌طباطبایی صورت گرفت.
اسامی برگزیدگان همایش بین‌المللی کلیله و دمنه
مقاله های داخلی
– تاثیر کلیله و دمنه بر ادبیات روسی: دکتر مهناز نوروزی
– بررسی ترجمه‌های کلیله و دمنه به ترکی و نقش آن در ادبیات و سیستم آموزشی ترکیه: دکتر موسی رحیمی
– پژوهشی نو در روایت کهن شغال‌نامه کلیله و دمنه بر اساس نسخه سنسکریت و مثنوی معنوی: دکتر فرزانه اعظم لطفی
– تاثیر کلیله و دمنه بر ادبیات اسپانیا؛ ترجمه تاثیرات: دکتر سودابه باشی‌زاده
– رویکرد متن به گفتمان قدرت در کلیله و دمنه و تاریخ بیهقی: دکتر ندا امین
– پُرخیده‌نویسی و حکمت خلقی، بازخوانشی از معادله اخلاق و قدرت در کلیله و دمنه: دکتر قاسم پورحسن
– چهره پادشاه پنجه تَنتَرَه در آیینه کلیله و دمنه: دکتر نوید فیروزی
– لزوم ظلم ستیزی و دفاع از ستمدیده در داستان‌های کلیله و دمنه: دکتر محسن حبیبی
مقاله‌های خارجی
– مروری بر آموزش مبتنی بر مهارت‌های زندگی کلیله و دمنه به عنوان ادبیات عامیانه: دکتر سرویش تریپاتی
– ادب الاطفال بین الماضی و الحاضر؛ کلیله و دمنه ولافونتین انموذجا: م. فکتوریا مناتی محمود
– جایگاه کلیله و دمنه در ادبیات قزاق: دکتر سائورخان ییلدوز
– کلیله و دمنه در ادبیات ایران و ترک؛ پژوهشی در زمینه ادبیات کودک ترجمه شده: دکتر آیسل ییلدیز
جایزه کتاب
– تصحیح و شرح کلیله و دمنه بر اساس نسخه مجتبی مینوی: دکتر خیرالله محمودی
– تصحیح قدیمی‌ترین نسخه دست‌نویس کلیله و دمنه در کتابخانه رامپور در هندوستان: دکتر چندر شیکهر
جایزه رساله
– جایگاه کلیله و دمنه در ادبیات آلمان- ترجمه‌ها و اقتباس‌ها: دکتر فرانک هاشمی
منبع:
ایبنا
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی