میراث مکتوب – اندیشه امامت در نگاه شیعیان بنیادی ترین مسألۀ کلامی – اعتقادی است که از همان آغاز، مذاهب رسمی تسنن در جامعۀ پهناور مسلمانان را به کلنجار شدن و پاسخگویی وا داشت. در این میان تأکید معتزله بر خردگرایی و پاره ای از باورهای ستیزگرانه زیدیان در برابر و رویاروی تسنن اشعری‌گرا در باروری و بالندگی اندیشه شیعی اسماعیلی امامت کارگر افتاد. دست کم، امامیان و اسماعیلیان در ناخرسندی از خلافت و برتری دادن امام علی (ع) در جانشینی پیامبر خدا (ص) و رهبری جامعه اسلامی همنوا و همداستان بودند. در این میان خردگرایی شیعه امامیه و ستیهندگی اسماعیلیه کارساز افتاد.
بی‌گمان، میراث مکتوب فرهنگی اسماعیلیان در جهان‌شناسی و پیشواشناسی که بیشتر در زیر چتر پشتیبانی مادی و معنوی فاطمیان مصر نگاشته آمد و نشر یافت، بر غنای ادبیات عقیدتی، بینشی، علمی، فرهنگی و سیاسی مسلمانان و به ویژه شیعیان افزوده است و مبحث‌های پیشوایی و رهبری یاری رسانده است. نگفته پیداست که اندیشه و نگاشته‌های دانشمندان امامی (دوازد امامی) برای پرورش کار مایه‌های اسماعیلیان بسترهای مناسبی آماده ساخته بود.
کتاب اثبات الامامه که با نام درجات فضیلت (پلکان برتری) از زبان تازی به پارسی درآمده است از نگاشته‌های آغاز سده پنجم هجری / یازدهم میلادی است.
احمد بن ابراهیم نیشابوری نویسنده اثبات الامامه با بهره گیری از روش‌های استدلالی، جدلی و منطقی پیشینی و برتری امام علی (ع) را بر دیگر همگنان مدعی خلافت اثبات کرده است. او با پرداخت و پروراندن نظریه درجات فضیلت شایستگی، بایستگی و برتری امیر مؤمنان را به جانشینی پیامبر (ص) و رهبری جامعه مسلمان آن روز را به اثبات رسانده است.
متن تازی کتاب اثبات الامامه احمد بن ابراهیم نیشابوری را ارزینا ر. لالانی از روی چند دست نگاشت با ویرایشی تازه و نگارش دیباچه‌ای سودمند، به انگلیسی ترجمه کرده و عنوان انگلیسی درجات فضیلت یا پلکان برتری رساله ای فاطمی درباره رهبری در اسلام بدان داده است. شالوده کار محمدحسین ساکت نگارندۀ پارسی این رساله‌ها متن تازی ویراستۀ لالانی است.
ارزینا ر. لالانی در بخشی از پیشگفتار این اثر می‌نویسد: «مسألۀ امامت یا رهبری در اسلام از نظر تاریخی، گفت و گوهای داغی را در کنار یک رشته از پاسخ های فرهیختگان در جامعۀ اسلامی پدید آورده است. یکی از کسانی که با این موضوع چالشی دست و پنجه نرم کرد احمد بن ابراهیم بن احمد نیشابوری است؛ دانشمندی برجسته از روزگار فاطمیان نیشابور از نیشابور آمد، شهری آمیزگرانه (التقاطی) و سر زنده و پرجُنب و جوش در خراسان که به ویژه به خاطر دانش و کاربرد فلسفۀ عقلانی دانشمندانش برجسته بود. نیشابوری چند کار در کارنامۀ خود دارد ولی اثبات الامامه اثر سرنوشت ساز مهم برنامه فلسفی اندیشه مسلمانان در سدۀ میانه است.
وی می افزاید: با آغاز این فرض که رهبری برین، امامت (پیشوایی) استوانه و شالودۀ دین است، نیشابوری بر نهاد (تزِ) خویش را با به کارگیری چندین رویکرد و پیشاپیش آنها نظریۀ پلکان برتری (درجات فضیلت) اثبات می کند. بر این پایه، خداوند هریک از جنس ها و نوع ها را با شایستگی و گنجایش یگانه و بهره ای مشخص، که در دیگری نیست، آفرید و نیشابوری با آوردن نمونه هایی از مقولات به اصطلاح ده گانه ارسطویی و دیگر نماد گونه های طبیعی از جهان جمادی، رستنی (نباتی) و جانداری (حیوانی) نابرابری های هر جنس و نوع را می پذیرد و بن نگره ها (نمونه وارها) یی از مثال های کامل در هر گوناگونی را به دست می‌دهد و در روشی موازی اثبات می کند که امام بر تارک بشری می‌نشیند.
کتاب اثبات الامامه بینشی بی‌همتا از حکومت امام – خلیفه الحاکم [بامرالله] (۳۸۶ – ۴۱۱/ ۹۹۶ – ۱۰۲۱) به دست می‌دهد و به درک مان از آن دوران به گونه ای شایان نگرش می افزاید.
در این اثر نخست نویسنده و آثارش معرفی و سپس محتوای کتاب اثبات الامامه معرفی شده است. درونمایه های متن، پلکان برتری (درجات فضیلت)، توصیف دست نگاشته های تازی و پارسی شده اثبات الامامه دیگر بخش هایی است که خوانندگان کتاب درجات فضیلت بامطالب آن آشنا می شوند.
سپس مولف در فصل اول کتاب به پیامبری و پیشوایی: پیشوایی، شالوده دین و در فصل دوم بایستگی پیشوایی و پیشوایان برابر خرد و نهاد هر دین مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم کتاب نیز موضوع پذیرش پیشوا از نگاه نیاز انسان و عنصرهای آفرینش را بررسی کرده است. نگارنده در بخشی از این فصل بیان می کند: «پیروان [همه] دین ها، پیشوایان گذشته را پیامبران و فرزانان هر دوران و زمان می خواندند. همان گونه که دانشمندان و فقیهان خویش را پیشوایان می گویند. اگر از بیشتر آنان پرس و جو کنی، ناگزیر امام (پیشوا) را می پذیرند و ممکن نیست بودن و بایستگی اش را نادیده بگیرند.
در فصل چهارم نابرابری عنصرهای چهارگانه مورد واکاوی قرار گرفته است. شریف ترین اقلیم ها و برترین کان ها و چکاد و برترین در میان گیاهان و رستنی ها، جانداران و انسان: نظریۀ درجات فضیلت، عناوین فصول پنجم و ششم است.
فصل هفتم کتاب نیز به بایستگی پیشوایی از دیرین تا امروزین نام دارد اختصاص دارد. نیایش و ستایش، متن تازی رسالۀ اثبات الامامۀ و کتابشناسی در انتهای فصل های این کتاب آورده شده است.
در بخش پایانی که به نمایه ها اختصاص دارد آیات قرآنی، تعبیرات و اصطلاحات، نام کتاب و مقاله ها، نام اشخاص، نام سلسله ها، خاندان ها، فرقه ها و مذاهب و نام جاها آمده است.
کتاب درجات فضیلت (اثبات الامامۀ) ویرایش متن عربی و مقدمۀ ارزینه ر. لالانی به ترجمۀ محمدحسین ساکت در ۲۱۳ صفحه، شمارگان ۳۰۰۰ نسخه به بهای ۱۴۰۰۰۰ ریال از سوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شده است.