میراث مکتوب – دربارۀ مولانا، مثنوی و آثار دیگر او، تحقیقات بسیاری صورت گرفته است؛ محققان و ادب‌پژوهان بزرگ و بنام ایرانی و غیر ایرانی آثار ارزشمندی به جامعه علمی عرضه کرده‌اند که می‌توان آنها را در چند حوزه بررسی کرد: شرح، فرهنگ، کشف الابیات و فهرست و پژوهش.
شرح مثنوی از دیرباز تاکنون رایج بوده و هست و جای شگفتی است که تعداد شروح مثنوی در دهه های اخیر به مراتب بیشتر و مفصل تر از شرح های پیشین است. از جمله مهم ترین و مشهورترین شروح مثنوی عبارتند از: دقایق الحقایق، جواهرالاسرار، شرح معنوی مولانای روم، کنوز العرفان و رموز اصحاب الایقان، تفسیر مثنوی شریف، مکاشفات رضوی، سرّ نی، و شرح مثنوی.
احمد خاتمی اثر خویش را با هدف تدوین راهنمایی برای پژوهش در مثنوی، و برآرودن امکانات زیر برای پژوهشگران تألیف کرده است:
• امکان دست یابی به فهرستی نسبتاً جامع از موضوعات مثنوی
• بی نیازی پژوهشگران از فهرست ها و کشف المطالب های مثنوی
• امکان بررسی تحولات فکری و ذهنی مولانا در موضوعات مشخص، با توجه به ترتیب زمانی سرایش ابیات
• امکان تفسیر مثنوی با مثنوی
• امکان طراحی و اجرای پژوهش های بنیادی و کاربردی دربارۀ مثنوی و افکار مولانا
• امکان پژوهش دربارۀ فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی و نیز مطالعات انسان شناسی و جامعه شناسی ادبیات بر اساس گزارش های مولانا
• راهنمایی دانشمندان، پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای پژوهش های مسأله محور و موضوع محور.
این پژوهش بر اساس مثنوی مولوی به تصحیح رینولد. ا. نیکلسون (چاپ لیدن) است. در انتخاب مداخل هم سعی شده تا مدخل هایی شناسایی و ذکر شوند که از جنبه های پژوهشی، در خور توجه و تأمل باشند.
لذا اثر حاضر جامع همه واژه ها و یا حتی همه کلیدواژه ها نیست. در انتهای شواهد مثال بعضی مداخل، به مداخل مشابه ارجاع داده شده است. این بدان معنی نیست که الزاماً موضوع مدخل مشابه، با مدخل اصلی یکی است، بلکه از آن روست تا خواننده به مدخل مشابه و نزدیک به مدخل اصلی، راهنمایی شود؛ شاید در مدخل جدید نیز شواهد مناسبی برای پژوهش خود بیابد. در مواردی که فهم بیت با مشکل مواجه و یا ابهام و ایهامی در آن وجود داشته، از بعضی شروح مثنوی مانند شرح مثنوی شریف از بدیع الزمان فروزانفر و سیدجعفر شهیدی و شرح جامع از کریم زمانی، بهره گرفته شده است.
گفتنی است، پژوهش های علمی و ادبی دربارۀ مولانا و مثنوی نیز بسیار است که بعضی را محققان ایرانی و برخی را مستشرقان انجام داده اند که از آن جمله است:
مناقب العارفین: احمدبن اخی ناطور افلاکی، دقایق الحقایق: احمد رومی، عرفان مولوی: عبدالحکیم خلیفه، مولویه بعد از مولانا: عبدالباقی گولپینارلی، من بادم و تو آتش (درباره زندگی و آثار مولانا): آنه ماری شیمل.
آسمان های دگر (راهنمای پژوهش در مثنوی)؛ احمد خاتمی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ چاپ اول: ۱۳۹۰؛ در قطع وزیری؛ با ۱۱۱۶ صفحه و به بهای ۲۶۵۰۰ تومان منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات
شرح مثنوی از دیرباز تاکنون رایج بوده و هست و جای شگفتی است که تعداد شروح مثنوی در دهه های اخیر به مراتب بیشتر و مفصل تر از شرح های پیشین است. از جمله مهم ترین و مشهورترین شروح مثنوی عبارتند از: دقایق الحقایق، جواهرالاسرار، شرح معنوی مولانای روم، کنوز العرفان و رموز اصحاب الایقان، تفسیر مثنوی شریف، مکاشفات رضوی، سرّ نی، و شرح مثنوی.
احمد خاتمی اثر خویش را با هدف تدوین راهنمایی برای پژوهش در مثنوی، و برآرودن امکانات زیر برای پژوهشگران تألیف کرده است:
• امکان دست یابی به فهرستی نسبتاً جامع از موضوعات مثنوی
• بی نیازی پژوهشگران از فهرست ها و کشف المطالب های مثنوی
• امکان بررسی تحولات فکری و ذهنی مولانا در موضوعات مشخص، با توجه به ترتیب زمانی سرایش ابیات
• امکان تفسیر مثنوی با مثنوی
• امکان طراحی و اجرای پژوهش های بنیادی و کاربردی دربارۀ مثنوی و افکار مولانا
• امکان پژوهش دربارۀ فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی و نیز مطالعات انسان شناسی و جامعه شناسی ادبیات بر اساس گزارش های مولانا
• راهنمایی دانشمندان، پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای پژوهش های مسأله محور و موضوع محور.
این پژوهش بر اساس مثنوی مولوی به تصحیح رینولد. ا. نیکلسون (چاپ لیدن) است. در انتخاب مداخل هم سعی شده تا مدخل هایی شناسایی و ذکر شوند که از جنبه های پژوهشی، در خور توجه و تأمل باشند.
لذا اثر حاضر جامع همه واژه ها و یا حتی همه کلیدواژه ها نیست. در انتهای شواهد مثال بعضی مداخل، به مداخل مشابه ارجاع داده شده است. این بدان معنی نیست که الزاماً موضوع مدخل مشابه، با مدخل اصلی یکی است، بلکه از آن روست تا خواننده به مدخل مشابه و نزدیک به مدخل اصلی، راهنمایی شود؛ شاید در مدخل جدید نیز شواهد مناسبی برای پژوهش خود بیابد. در مواردی که فهم بیت با مشکل مواجه و یا ابهام و ایهامی در آن وجود داشته، از بعضی شروح مثنوی مانند شرح مثنوی شریف از بدیع الزمان فروزانفر و سیدجعفر شهیدی و شرح جامع از کریم زمانی، بهره گرفته شده است.
گفتنی است، پژوهش های علمی و ادبی دربارۀ مولانا و مثنوی نیز بسیار است که بعضی را محققان ایرانی و برخی را مستشرقان انجام داده اند که از آن جمله است:
مناقب العارفین: احمدبن اخی ناطور افلاکی، دقایق الحقایق: احمد رومی، عرفان مولوی: عبدالحکیم خلیفه، مولویه بعد از مولانا: عبدالباقی گولپینارلی، من بادم و تو آتش (درباره زندگی و آثار مولانا): آنه ماری شیمل.
آسمان های دگر (راهنمای پژوهش در مثنوی)؛ احمد خاتمی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی؛ چاپ اول: ۱۳۹۰؛ در قطع وزیری؛ با ۱۱۱۶ صفحه و به بهای ۲۶۵۰۰ تومان منتشر شده است.
معرفی کتاب از زکیه بیات