میراث مکتوب – در یادداشتی دیگر که پیشتر منتشر شد اندر اهمیت اطلاعات مربوط به سماعات و اجازات و گواهی های تملک در نسخه های خطی اندکی مطالبی عرض شد.
در اینجا توجه می دهم به اهمیت توجه به اطلاعات و یادداشت های پشت نسخه ای در معنای عام آن که خوب شامل موارد زیادی می شود: از اطلاعات مربوط به تواریخ تولد و وفات عالمان و مشاهیر گرفته تا ثبت حوادث تاریخی و یا قطعات اشعار شاعران و همچنین گواهی های وقف و تملک و انتقال و خرید کتابها و نسخه ها و یا اطلاعات درباره فهرست نسخه های موجود در کتابخانه های شخصی اعصار قدیم و همچنین نقل فوائد از کتابهای دیگری که همینک از میان رفته اند و حکایات و امثال و غیره و غیره.
تقریباً کمتر دستنوشته ای است که خالی باشد از این نوع فوائد. حال که بسیاری از نسخه های خطی به صورت آنلاین در اختیار ما قرار دارند باید همتی جمعی صورت گیرد برای گردآوری این قبیل اطلاعات. نکته ای که باید اینجا توجه دهم این است: بسیاری از منابع تراجم احوالی و تذکره ها و طبقات و انساب و غیره منبع اصلی اطلاعاتشان همین نوع مطالب پشت نسخه ای بوده است که در کتابخانه های مختلف نویسندگان این نوع کتابها می یافته و به درج آنها مبادرت می ورزیده اند. شاید بی اغراق بتوان گفت اگر روزی مجموعه این نوع اطلاعات و یادداشت های پشت نسخه ای فراهم و طبقه بندی شود ما دست کم چهل درصدی مطالب جدید به نوع اطلاعات منابع موجود تراجمی و شرح حالی که در اختیار داریم خواهیم افزود. در عصر دیجیتال این کار شدنی است. تنها باید همتی کرد و برنامه ای مدون داشت.
پیشنهاد من این است که دست کم استادان دانشگاه ها در رشته های ادبی و تاریخ و الهیات تکالیف دانشگاهی که از دانشجویان خود طلب می کنند را متمرکز کنند بر گردآوری و بازخوانی این قبیل یادداشت های پشت نسخه ای. تصور کنید در فاصله ده سال آینده چه مجموعه عظیمی از اطلاعات تاریخی و ادبی از لا به لای نسخه های خطی فراهم می شود. یک نمونه را اینجا مورد توجه قرار دهم و آن کتاب ریاض العلمای میرزا عبدالله اصفهانی معروف به افندی است که تقریباً هشتاد درصد اطلاعات آن از همین نوع یادداشت های پشت نسخه ای فراهم آمده است. محقق کوشا جناب آقای سید احمد اشکوری هم چندین کتاب در تراجم منتشر کرده اند عمدتا متکی بر این نوع اطلاعات. این موضوع باید جدی تر تلقی شود و مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
حسن انصاری
منبع: بررسی های تاریخی