میراث مکتوب – وضعیت سیاسی ایران در آغاز عصر ناصری با مرگ محمد شاه در ششم شوال ۱۲۶۴ ق در عمارت محمدیه شمیران که امروزه به باغ فردوسی مشهور است، شکل گرفت. ناصرالدین شاه شانزده ساله در ۲۱ ذیقعده به همت میرزا تقی خان وزیرنظام آذربایجان به تهران رسید و اوضاع از هم پاشیدهٔ مملکت را از مادر خویش مهدعلیا تحویل گرفت. صدارت میرزا تقی خان که از وزیر نظامی به اتابک اعظمی و سپس به امیرکبیری ترقی یافته با برخورد با میرزا آقاخان نوری، که از عهد محمد شاه خود را لایقی صدراعظمی معرفی می کرد، با تلاش حاج میرزا آقاسی تضعیف شد و به تبعید وی به کاشان منجر گردید. در این شرایط میرزا آقاخان از موقعیت بهره گرفته و تحت حمایت سفارت انگلیسی، نظر مهد علیا را به خود جلب نموده و وی قول صدراعظمی را به او داده بود، به عنوان رقیب سرسخت سیاسی، میرزا تقی خان امیرکبیر مطرح می شود.
این رقابت تنگاتنگ هرچند از سوی شاه ابتدا پذیرفتنی نبود و جهت جلب نظر میرزا تقی خان خواهر تنی خود عزت الدوله را شاه به عقد وی درآورد، ولی همانطور که پیش بینی می شد با تمام خدماتی که امیرکبیر در کوتاهترین مدت به این کشور نمود، که اگر تداوم می یافت به عزت همیشگی و قدرت ایران منجر می گردید، متأسفانه به عزل، خانه نشینی، تبعید به کاشان و سرانجام قتل وی منجر شد.
میرزا فضل الله طی یادداشتهای گوناگون به نوعی حضور خانوادگی در کنار قاجارها و به ویژه ناصرالدین شاه، اعتراف و آن را توجیه می نماید. این یادداشت های میرزا فضل الله ارزش تاریخی بسیاری به عنوان یک قدرت رقیب، سنتگرا و مدافع تخریب و تضعیف ایران در مقابل جبهه ای که به ترقی و عزت و اقتدار ایران می انجامید، ارزش می یابد.
معرفی نسخه های خطی از این متن، در حال حاضر، سه نسخه بیشتر وجود ندارد:
نسخۀ اول، که به نظر کاملترین و در عین حال نسخه اقدام به نظر می رسد، نسخه ای به شمارهٔ ۱۰۲۶ محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است. این نسخه از کتب اهدائی سید محمد صادق طباطبائی است که متن آن به خط ثلث و حواشی به خط نستعلیق شکسته تحریر شده و دارای ۲۷۲ صفحه می باشد. این نسخه توسط مؤلف بازبینی شده و حواشی بر آن نگاشته آمده است. از صفحه ۱۵۳ تا ۲۷۲ نسخه ها چهارده قصیده نذری از نگارنده است و برای چهارده معصوم سروده است تا شفیع رهائی او از تبعیدگاه کاشان باشند. این نسخه در عین اقدام بودن، کاملترین و دقیق ترین نسخه است و در پاورقیها با نشان «م» مشخص شده است.
نسخه دوم نیز به شماره ۵۹۳۳ در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود. این نسخه که با علامت «سی» در تصحیح مورد استفاده قرار گرفته، نسخهٔ پا کنویس شدهٔ قبلی است.
نسخه سوم، تحت عنوان تذکرهٔ تاریخی در بخش نسخ خطی کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۳۳۹۱۴ ثبت و نگهداری می شود. این نسخه به خط نستعلیق در ۱۲۸۰ق نگاشته شده و در پایان آن آمده است: «به تقاضای اینجانب آقای عبدالحسین رضائی، این نسخه را از روی یک نسخه که به حضرت آقا دکتر قاسم غنی تعلق دارد و قبل از تاریخ ۱۳۱۱ هجری [ق] کتابت شده، استنساخ گردیده است.
میرزا فضل الله وزیر نظام، یادداشت های میرزا فضل الله وزیر نظام، تصحیح: ناصر افشارفر، 140 صفحه، بها: 120000 ریال، 1396.