میراث مکتوب – یکی از نمودهای سیاسی و اجتماعی جنبش مشروطه در ظهور انجمن های ایالتی و ولایتی تبلور می یابد. وظیفۀ عمدۀ این انجمن ها در بدو تأسیس ، ساماندهی امر انتخابات مجلس شورای ملی و حفظ نظم و امنیت در شهرها و ولایات بود. بدین ترتیب انجمن ها می توانستند پایه های دموکراتیک مستحکمی برای نظام نوین سیاسی ایران بنا کنند. اما متأسفانه شکست مشروطه در رسیدن به اهدافش عاقبت کار این انجمن ها را نیز به تیرگی کشاند.
انجمن های عصر مشروطیت علی رغم اهمیت شان، پس از گذشت بیش از یک قرن هنوز به طور جدی بررسی و تحقیق نشده اند. پژوهشگران در آثار خود به دلیل عدم دسترسی به اسناد و مدارک دست اول، ارزیابی صحیحی از نقش انجمن ها در وقایع مشروطیت نداشته اند و اغلب، تعداد بیش از حد انجمن ها و افراط و تفریط اعضای آنها از عوامل مؤثر در شکست جنبش مشروطیت قلمداد کرده اند.
انجمن ایالتی آذربایجان، تاثیرگذارترین نقش را در تداوم روند مشروطیت عهدهدار بوده است. این کتاب به بررسی و ارائۀ اسنادی از این انجمن ایالتی در سالهای 1328 و 1329ق پرداخته که یادداشتها و مکاتبات اعضای آن مربوط به اقشار مردم، نهادها، مراجع قانونگذار و مراجع دینی است. تحقیق و بررسی این یادداشتها در پژوهش تاریخ مشروطه اهمیت فراوانی دارد. مجموعۀ حاضر که بر اساس اسناد و مدارک موجود در بخش نسخ خطی کتابخانۀ مجلس فراهم آمده، به فعالیتها و تشکیلات انجمن ایالتی تبریز تا آخرین روز فعالیت خود پرداخته است. این اسناد تاکنون به چاپ نرسیده و برای اولین بار است که در یک مجموعه به چاپ میرسد.
تلگراف های جالبی به خط سیاق در این مجموعه موجود است. این اسناد از آنجایی که مربوط به دخل و خرج آذربایجان است می تواند وضعیت اقتصادی – سیاسی آن دوره را روشن نماید. فهرست اعلام کتاب نیز به صورت نمایه به نام اشخاص، روزنامه ها و نام طوایف و اقوام تنظیم شده است.
یوسفی نیا، راضیه، یادداشتها و مکاتبات انجمن ایالتی آذربایجان در سالهای 1328-1329ق، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1025 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، قطع: وزیری، بها: 450000 ریال، 1394.