این اثر ارزشمند که با استفاده از پنج نسخۀ خطی تصحیح و به بازار کتاب عرضه شده شامل داستان هایی عامیانه است که در هریک نکته ای اخلاقی و اجتماعی نهفته است و مؤلف آنها را با زبانی شیوا و شیرین اما به نثری متکلفانه و با تشبیهات گاه غریب عرضه داشته است.
موضوعات داستان ها در این اثر عموماً عاشقانه و یا داستان های جنگی با موضوع عیاری و طراری است.
یک ویژگی مهم این اثر همچون آثاری نظیر کلیله و دمنه استفاده از روش داستان در داستان است که قهرمان داستان گاه درضمن داستان خویش به یاد قصۀ دیگری افتاده و در ادامه آن را بازمی گوید.
مؤلف این اثر گرانقدر عنایت الله کنبوه لاهوری( 1028 یا 1088ق.) که آن را در سال 1061ق. به نام شاه جهان گورکانی تألیف کرده در سدۀ یازدهم هجری در برهان پور (هند) چشم به جهان گشود و در همان شهر به کسب دانش های زمان پرداخت.2
وی آثار دیگری نیز از خود برجای گذاشته که از این جمله اند:
1.تکملۀ اکبرنامۀ شیخ ابوالفضل علامی که در سال 1037 قمری نگاشته شده است.
2.تاریخ دلگشا
3.گلشن عنایت
4.شارک نامه
5.دیباچه بر سواد اعظم ملا منیر
عنایت الله خود در دیباچۀ کتابش نوشته که این داستان را از یک برهمن زاده به زبان هندی شنیده و خود نیز حکایت های تازه ای بر آن افزوده است.3
نثر کتاب همچنان که پیشتر گفته شد مصنوع و متکلف است واز صنایعی چون تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز و سجع در جای جای آن استفاده شده و همچنین استشهاد به آیات و احایث و اشعار شاعران در آن به چشم می خورد.
مصححین محترم در چاپ این اثر از نسخه های زیر استفاده کرده اند:
1. نسخۀ اساس که متعلق است به کتابخانۀ دانشگاه تهران به شمارۀ 3997 به خط غلام رسول پسر حافظ عبدالرحیم با تاریخ کتابت دوم رجب سال1069قمری.
2. نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ مرعشی نجفی به شمارۀ 7693 با تاریخ کتابت 1091 با علامت اختصاری « مر»
3.نسخه متعلق به کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 7900 با تاریخ کتابت 11رمضان 1176 و با نشان اختصاری « مج»
4. نسخۀ متعلق به کتابخانۀ ملی به تاریخ دوم ذی الحجۀ 1211 قمری و با نشان اختصاری «مل»
5. نسخۀ معین، چاپ سنگی، متعلق به سال 1868 و 1247 قمری در کانپور هند
مصححین محترم درمورد روش تصحیح خود توضیح داده اند که جز در موارد ناخوانا و کاملاٌ غلط نسخۀ اساس را مبنا قرار داده و با توجه به اختلاف فراوان نسخه ها تنها اضافات نسخه ها را به متن افزوده واز ذکر کاستی ها خودداری کرده اند. 4
البته به نظر می رسد که گاهی نیازی به ذکر این اضافات نسخه ها نبوده و کاش مصححین محترم در چنین مواردی به همان نسخۀ اساس بسنده کرده و به جای آن اختلافات را در پابرگی ذکر می کردند.
به عنوان مثال در صفحۀ 193 و در حکایت [ پسر بازرگان و ازدواج با پری ] در سطر سوم آمده است:
مکابره [ را ] از حد گذرانید و [ گفت و گو ] از اندازۀ حساب تجاوز نمود.
واژه های داخل قلاب افزودۀ مصححین از نسخه بدلهاست که نه تنها لازم نبود بلکه جمله را از لحاظ دستوری دچار اخلال کرده است.
همچنین در صفحۀ 280 در حکایت تظلم کردن حسن از [ دست ] تطاول ترک تازان……
در این حکایت نیز هم در عنوان و هم در متن حکایت واژه هایی از نسخه بدلها به متن افزوده شده که ضروری نمی نماید.
بر روی هم تصحیح این اثر ارزشمند کاری صعب می نماید و تلاش مصححان آن قابل ستایش و کاش مواردی از آن دست که ذکر شد در اثر راه نمی یافت.
……………………………………………
1 – کنبوه لاهوری، عنایت الله، بهار دانش، به تصحیح دکتر حسن ذوالفقاری و عباس سعیدی، نشر رشد آوران، چاپ اول، 1392، مقدمه، ص 1
2 – همان، ص 16
3 – همان، ص 17
4 – همان، ص 39
مهدی نمازی