به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، یکصد و دهمین نشست این مؤسسه، با عنوان «بررسی کتیبه‌های فارسی در جمهوری آذربایجان»، با سخنرانی دکتر مرتضی رضوانفر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، و دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ میراث مکتوب، و با حضور برخی از اساتید و فرهیختگان همچون احمد اشرفی‌زاده، محمدحسین ساکت، دکتر علی‌اشرف مجتهد شبستری، دکتر هومن یوسفدهی، پروفسور چوهدری، دکتر کامران بوزکورت، محسن اعطائی، کاوه تیموری، علی‌اکبر اولیا و گروهی از علاقه‌مندان به میراث مکتوب و فرهنگی، 26 تیرماه، برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به عشق و علاقۀ دکتر رضوانفر به معرفی ایران بزرگ فرهنگی گفت: بخشی از این معرفی شناساندن کتیبه‌ها، سنگ‌نوشته‌ها، گِل‌نوشته‌ها و هر آن چیزی است که از مظاهر هنری و هویتی و تاریخی ایرانی، اعم از پیش از اسلام و دورۀ اسلامی، موجود است.
سابقۀ نشست‌های میراث مکتوب با موضوع کتیبه‌ها
دکتر ایرانی با اشاره به سابقۀ برگزاری نشست‌هایی با موضوع کتیبه‌ها در مؤسسۀ میراث مکتوب از نشست‌هایی همچون کتیبۀ داریوش در آستانۀ سرزمین سکاها، نگاهی به کشف یک کتیبۀ هخامنشی در فاناگوریا (در جنوب روسیه) و نقوش و کتیبه‌های خوزستان به روایت تصویر، یاد کرد.
وی با اشاره به برگزاری نشست نقوش و کتیبه‌های خوزستان با ارائۀ آقای جلیل نوذری و بر اساس حدود 5 هزار عکس از کتیبه‌ها، سنگ‌نوشته‌ها و نقش‌برجسته‌ها در جنوب خوزستان، گفت: در حالی که تصور عمومی این است که کتیبه‌های باستانی منحصر به تخت جمشید و کرمانشاه و برخی از مناطق دیگر است ولی وقتی این گزارش از جنوب خوزستان داده شد برای اولین بار ما با این موضوع مواجه شدیم که جنوب خوزستان گنجینۀ گرانبهایی از این آثار را در خود دارد.
منابعی برای مطالعه در زمینۀ کتیبه‌نگاری
دکتر ایرانی در ادامه به معرفی برخی آثار در زمینۀ کتیبه‌نگاری جهت استفادۀ علاقه‌مندان پرداخت و به عناوینی همچون راهنمای کتیبه‌های فارسی میانه (دکتر محمود جعفری دهقی)، کتیبه‌های ایرانی اسلامی در آسیای مرکزی (گزیده‌ای از کتیبه‌های بخارا)، کتیبه بیستون (طوسی مراغی)، کتیبه‌های ایرانی (محمود رزاقی)، کتیبه‌های پهلوی کازرون (نصرالله‌زاده)، راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه، پهلوی و پارتی (دکتر سعید عریان)، کتیبه‌ها و سنگ مزارات اسلامی در سوریه (احمد خامه‌یار)، کتیبه‌های نستعلیق تهران (کیانوش معتقدی)، کتیبه‌های پهلوی و پارتی (آزاده حیدرپور)، کتیبه‌های تاریخی لرستان (حمید ایزدپناه)، کتیبه‌های پهلوی (داریوش اکبرزاده)، کتیبه‌های اسلامی داغستان (آناهیتا شاهرخی)، کتیبه‌های اسلامی شهر یزد (فاطمه دانش یزدی)، نگرشی نو به کتیبه‌های هخامنشی پارسی باستان (نثار نوبری)، پژوهشی در کتیبه‌های دوران اسلامی تخت جمشید؛ کاخ داریوش (مخلصی) و کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های کرمان (محمدحسین اسلام‌پناه) اشاره کرد.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ایرانی با اشاره به وجه اهمیت کتیبه‌ها گفت: کتیبه‌های فارسی و ایرانی هم از بعد هنری و زیبایی‌شناختی برای ما مهم هستند و هم از این بعد که مهمترین نکات اساسی و اساسنامه‌ای، برای باقی ماندن در تاریخ و برای آیندگان، در این کتیبه‌ها نوشته می‌شده است.
کتیبه‌نگاری در دوران اسلامی
وی پس از برشمردن برخی از مهمترین کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های دوران ایران باستان، در ادامه کتیبه‌نگاری در ایران دوران اسلامی را متأثر از دوران پیشین دانست و افزود: این نوع خلق اثر در دورۀ اسلامی، با تفاوت‌هایی نسبت به گذشته، در مناطق گوناگون و به شکل‌های مختلف ظهور کرد که از جمله ویژگی‌های آن می‌توان به فرم هنری خاص مستطیل شکل، داشتن خاستگاه قرآنی، استفاده در عمارت‌ها، مساجد، مناره‌ها و بقاع متبرکه اشاره کرد.
دکتر ایرانی افزود: در مراحل نخست خط کوفی در این کتیبه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته، سپس نسخ جای آن را گرفته، پس از آن ثلث وارد شده و بعد خطوط ریحان و محقق مورد استفاده قرار می‌گرفته و از ابتدای دورۀ صفویه نیز خط نستعلیق در این کتیبه‌ها به کار گرفته شده است.
وی با اشاره به تعدد کتیبه‌های دورۀ اسلامی در ایران تاریخی، از یزد و اصفهان گرفته تا سمرقند و بخارا، به طور مشخص از دو کتیبه به خط‌های پهلوی و کوفی در کنار هم با تاریخ ۴۱۳ در برج لاجیم در سوادکوه (مقبرۀ ابوالفوارس شهریار) و کتیبۀ سردر مدرسۀ الغ‌بیگ در بخارا به عنوان آثاری قابل توجه یاد کرد.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب گفت: در کتیبه‌های دورۀ اسلامی بعد هنری و تزئینی جایگاه خاصی داشته و در واقع هدف این بوده که ورود افراد به مساجد و بقاع متبرکه با جلوه‌های بصری و جمالی همراه باشد و این تزیین با آیات قرآن جلوۀ بیشتری می‌یافته است؛ هر چند تفاوت‌هایی نیز در این زمینه در کتیبه‌های کشورهای مختلف به چشم می‌خورد.
دکتر ایرانی کتیبه‌های فارسی کشور آذربایجان را نماد و نشانه‌هایی از گسترۀ حضور فرهنگ ایرانی دانست و گفت: امیدواریم این گونه نشست‌ها و برنامه‌ها به حفظ و نگهداری و ماندگاری این آثار کمک کند؛ چرا که وقتی یکی از کارشناسان این مکان‌ها را به شکلی مستند و با عکس‌هایی که خود شخصا گرفته معرفی می‌کند، در واقع نشان می‌دهد که این آثار وجود دارد؛ ولی اگر در آینده این اماکن و آثار محو شد و از بین رفت بحث دیگری است.