میراث مکتوب- واقعیت‌هایی که مبنای تداوم زندگی و پایۀ ادراک و شیوۀ اندیشه و اقدام بشر می‌شوند، به میزان اهمیت و ژرفای نقش آنها در زندگی آدمی، به «متن» نزدیکتر و در لحظۀ «متن‌دیسی» به آن تبدیل می‌شوند. هم از آن رو که خداوند، سامان جهان را به عهدۀ «کتابهای آسمانی» که از جنس «متن» است نهاد و هم از مسیر تاریخ و مطالعۀ دانش و تجربۀ انسانی، جهان امروز را «متن ها» بیش از هرچیز دیگری شکل داده و اداره می‌کنند. پنجره‌های گوناگونی بر ساختمان متینِ متن باز شده است: یک مهندس برنامه نویس، انتظار خود را از رایانه بر مبنای زبانهای ماشینی به متن تبدیل می‌کند. دین مردان و فیلسوفان، دریافت ژرف معنی آفرینش و وجود را از پنجرۀ تفسیر متن وحیانی و متون بشری جستجو می‌کنند. مورّخان، جهان را از دریچۀ متن و آثار دیگر تاریخی بازشناخته و شناخت خود را به متن تبدیل می‌کنند. اداره‌کنندگان جهان در هر مقیاسی، به بازتولید نظم و ثبات بخشیدن به آن در قالب متون حقوقی و سیاسی می‌پردازند. هنرمندان سخن سرا و خیال‌پردازان هنرهای دراماتیک، آرزوها، رؤیاها و داستانهای خود را در «متن»، تجسّم می‌بخشند.
هر دانشی، متمایل به متن، رشد و بالش دارد. تاریخ علم و زندگی بشر، از متن برگرفته و پس از پویه‌ها و نوپدیدی‌ها دیگرباره به متن تبدیل و با آن متشکّل و منتشر می‌شود. در این زیست‌بوم، پرداختن به متن از هر زاویه‌ای، تخصصی مجزا و مستقل است و دانایان هر حوزه‌ای، حدود خود را ترسیم و از مداخله و تصرّف غیر، ممانعت می‌کنند. این ممانعت نه از سرِ خودخواهی که بمقتضای حکمت و منفعت و مصلحت آدمی است. بدین سان «تحقیق و تصحیح متن» به عنوان نگرش زیربنایی به کالبد متن، کاری تخصصی و پژوهشی میان‌رشته‌ای است که دست کم در تصحیح متون سادۀ ادبی، در رابطه با دانشهای ادبیات و تاریخ و کتابشناسی و در دیگر آثار کهن علمی، درآمیخته با تاریخ علم و دانشهای گوناگون دیگر است. بدین سان، «ساده و عمومی پنداشتن تحقیق و تصحیح متن»، بی شباهت به واگذاشتن کاوشهای باستانی به افراد غیر متخصص نیست. چنین اقدامی بیش از سود، تخریب آثار باستانی و کهن را در پی دارد. با این توصیف، بر ماست که با روشنگری در این باره، فرایند تحقیق و تصحیح نسخه‌های خطی را که باستان‌شناسی کتاب و بررسی تاریخی ادبی و پژوهش در تاریخ علوم و جنبه‌های محض دانشها و تخصصهای مطرح در کتابهای کهن را در خود دارد، سامان بخشیده و از ورود غیرتخصصی و نابسامان به آن، حکیمانه و مدبّرانه پرهیز داده و جلوگیری کنیم.
چکیده و خلاصۀ نظم حاکم بر فرایند تحقیق و تصحیح متن به این شیوه قابل پیشنهاد است:
پیشنهاد نظامنامۀ تحقیق و تصحیح نسخه های خطی
تصحیح متن، پژوهش و تحقیقی علمی – تخصصی است که شیوۀ آن، چنین است:
الف- یک پژوهش نسخه شناسی، دست کم باید حاوی نظرات این متخصصان بطور مستقیم یا برگرفته از منابع علمی آنها باشد: یک باستان شناس کتاب یا کتابشناس و نسخه پژوه و فهرست نگار یک متخصص رشتۀ زبان و ادبیات متخصصان دیگر دانشهای مطرح در کتاب (در صورت وجود)
ب- یک پژوهش نسخه شناسی باید دارای مسؤول علمی متخصص در یکی از رشته‌های برشمرده بوده و با گره همکاران خود در رشته‌های دیگر نسخه پژوهی کند.
ج- مدیران مخازن نسخه‌های خطی کتابخانه‌های معتبر در هنگام ارائۀ مادّۀ خام پژوهش (نسخۀ خطی) از تسلیم نسخ خطی به غیر متخصصان خودداری نمایند، همچنین مدیریت امور کتاب در وزارت فرهنگ در هنگام صدور پروانۀ چاپ کتاب، صاحبان مؤسسات نشر در زمان تعریف کار و دریافت محصول پژوهش در این حوزه، مشخصات فرد مسؤول علمی پژوهش و همکاران او (در صورت تشخیص وی) را در آغاز اثر در شناسنامۀ علمی آن درج کنند و مؤسسات نشرِ متخصص در امر تصحیح، اعلام حضور نموده و توسط دانشگاه و حوزه، احراز صلاحیت شوند و با حضور هیأت علمی و داوران تخصصی به بررسی کیفیت آثار تصحیحی بپردازند؛ چاپ آثار تصحیحی و تحقیقی نسخ خطی که فاقد مسؤول علمی هستند، ممنوع شده و مدیران مراکز توزیع کتاب از توزیع آثار تصحیحی خارج از فرایندهای علمی و بدون مسؤول، خودداری کنند و فرهنگ سازی برای فروش و عرضۀ آثار تصحیحی علمی و تحقیقی در سطح جامعه توسط اصحاب علم و فرهنگ و رسانه‌های جمعی و مجازی و مدیران اجرایی انجام پذیرد.
د- در هر منطقۀ کشور، گروه علمی ذی صلاح دانشگاهی، در همکاری با وزارت فرهنگ و دیگر سازمانها، نظارت بر حسن اجرای این مقررات را برعهده خواهند داشت و با شناسایی مصادیق تخلف از سوی آنها، نسبت به جمع آوری کتابهای فاقد استاندارد علمی و پژوهشی حاضر، اقدام خواهد شد.
***
در سایۀ چنین تدبیری، هم تحقیقات و تصحیحات درخور و تخصصی و علمی صورت خواهد پذیرفت و از منتشر شدن آثار غیر علمی که تخریب آثار کهن و فرهنگ و تاریخ ملّی و دینی ما را در پی دارد، جلوگیری می‌شود و هم فضای انتشار تصحیح متن به ریل صحیح بازگشته و دارای اقتصاد خواهد شد.
متخصصان، محققان حقوق نشر، سیاست گذاران، مصححان و منتقدان را برای نقد و گسترش این بحث دعوت می‌کنم.
انجمن علمی، نتیجۀ این بحث را برای پیاده سازی به دستگاههای فرهنگی مسؤول کشور پیشنهاد خواهد کرد.
دکتر زهیر طیب
مدیر مسؤول نشریه و رئیس انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه‌های خطی ایران
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخ خطی ایران