میراث مکتوب- در پی درگذشت دکتر پرویز اذکایی، در صبح روز جمعه ۲۵ فروردین‌‌ماه ۱۴۰۲ ، برخی از شخصیت‌های علمی و فرهنگی در پیام‌هایی درگذشت وی را تسلیت گفتند.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی در پیام‌هایی جداگانه درگذشت پرویز اذکایی را تسلیت گفتند.
دکتر اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در پیامی نوشت:
بازگشت همه به سوی خداست
با اندوه فراوان درگذشت استاد پرویز اذکایی را به خانواده داغدار ایشان و جامعۀ علمی و فرهنگی کشور تسلیت می‌گویم. ایشان یکی از مفاخر بزرگ همدان بود که عمر با برکت خود را وقف تحقیق، تألیف، ترجمه و تصحیح متون علمی نمود. استاد پرویز اذکایی شخصیتی جامع الاطراف و از تبار عالمانی بود که علاوه بر فراگیری علوم قدیم، به پژوهش در تاریخ، فلسفه، تاریخ علم، فهرست‌نگاری و کتابشناسی پرداخت. شخصیت او از چند جنبه به‌ویژه از لحاظ فردی و اجتماعی قابل توجه و اعتناست.
او شیفتۀ فرهنگ ایران بود و با پشتکار ستودنی، به کار و کوشش علمی برای موطن و وطن خود پرداخت. گسترۀ کارها و تحقیقات ایشان، تتبع و ژرف‌نگری در منابع کهن ایران باستان، و تحقیق وسیع در تاریخ و جغرافیای همدان، دلیل ایران‌دوستی و شیفتگی او به کتاب و فرهنگ ایران بود.
با نگارش دربارۀ زندگی ابوریحان بیرونی، تحقیق و تصحیح الآثار الباقیه عن القرون الخالیه تألیف ابوریحان بیرونی و سپس ترجمۀ آن به فارسی و تصحیح فصولی از قانون مسعودی ابوریحان بیرونی، متخصصی طراز اول در بیرونی‌شناسی شد و بیش از هر کس دیگر این شخصیت علمی و تاریخی را به جهان ایرانی معرفی نمود.
کتاب طبّ روحانی محمدبن زکریای رازی را ترجمه و با تألیف کتابی مفصل و تحقیقی دربارۀ اندیشه‌های فلسفی حکیم رازی، جامع‌ترین تک‌نگاشت را در شناسایی رازی تقدیم جامعۀ علمی کرد.
از لحاظ ویژگیهای فردی و اجتماعی، اذکایی دانشمندی بی‌ریا، وارسته و فروتن، شوخ‌طبع و خوش‌رو، خوش‌حافظه و حاضرالذهن بود و زیستی زاهدانه داشت.
برای ترویج فرهنگ مکتوب و تشویق جوانان به کتابخوانی دو کار بزرگ و ستودنی کرد که امیدوارم درسی برای دیگر فرهنگ‌دوستان شود. خانۀ پدری خود را وقف کرد تا به یک مرکز فرهنگی و کتابخانه عمومی تبدیل شود. کتابخانۀ غنی و ارزشمند خود را با حدود ۱۵هزار جلد کتاب و نشریات ادواری وقف نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نمود. جایزه‌ای دوسالانه تعیین کرد تا به بهترین آثار حوزۀ مطالعات ایران‌شناسی و همدان‌پژوهی در کشور تعلق گیرد.
از درگاه خدای بزرگ برای ایشان که عمر خود را وقف کتاب کرد و با وقف کتابخانه خود جاودانه شد، طلب رحمت و علوّ درجات دارم. روحش شاد و مشمول تفضلات الهی باد.
علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در پیام تسلیت خود نوشت:
استاد پرویز اذکایی از جمله خادمان برجسته در حوزه فرهنگ و از نسخه شناسان نام آور بود و در عرصه پژوهش فعالیت های ارزنده ای را به انجام رساند. او از نویسندگان شهیر و نامدار در استان همدان بود و بخش عمده ای از عمر گرانبهای خویش را صرف ارائه خدمات فرهنگی در شهر اجدادی خویش کرد.
این ضایعه را به عموم اهالی فرهنگ و ادب، خصوصا هموطنان عزیز در استان همدان و خانواده محترم ایشان تسلیت می گویم.
لازم به توضیح است زنده یاد پرویز اذکایی طی سالیان متمادی بخشی از کتابخانه شخصی خود را برای حفظ و نگهداری در حافظه ملّی ایرانیان به سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران اهدا کرده بود.
مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی، نیز در پیامی درگذشت اذکایی را تسلیت گفته و نوشته است:
درگذشت دکتر پرویز اذکایی، مورخ، پژوهشگر و همدان‌شناس، را تسلیت می‌گویم.
دکتر اذکایی، عمر طولانی خود را وقف علم و دانش نمود و در حوزه تاریخ علم و فلسفه، فهرست‌نگاری و کتابشناسی به تأمل و تعمق پرداخته و با اشتغال به تحقیق، تألیف، ترجمه و تصحیح متون ارزشمند، آثار گرانقدری درباره بزرگان ایران‌زمین همچون ابوریحان بیرونی و زکریای رازی به دست داده است.
آن مرحوم که خود کار در کتابخانه را تجربه کرده بود و به اهمیت آن آگاه بود، ۱۵ هزار جلد کتاب و نشریات ادواری کتابخانه شخصی و خانه خود را برای تبدیل شدن به یک کتابخانه عمومی وقف کرد. این اقدام ارزشمند ضمن ارج نهادن به سنت پسندیده وقف راهی را گشود تا دیگران نیز پای در آن نهاده تا درخت تناور فرهنگ، علم و اندیشه ایران اسلامی بیش از پیش تقویت شود. او همواره کتابداری را یک شغل مقدس و افتخار خود را «کتابدار» بودن می‌دانست.
اینجانب فقدان این دانشمند را به خانواده محترم، اهالی فرهنگ و علم ایران اسلامی به‌ویژه استان همدان تسلیت عرض نموده و از خداوند مهربان برای او هم‌نشینی با صاحب این ماه و ایام، امیرالمؤمنین علیه الاسلام، و برای بازماندگان سلامتی و صبر خواستارم.
در متن پیام محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
َیرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ (مجادله -۱۱)
امروز جامعه علمی و فرهنگی کشور خاصه خطه عالم پرور و دانش دوست همدان، داغدار فقدان یکی از چهره های ماندگار عرصه تاریخ علم و فلسفه پژوهی، مرحوم استاد دکتر پرویز اذکائی است که عمر با برکت خود را صرف تحقیق، پژوهش و تصحیح متون استوار ایرانی و اسلامی از جمله آثار ابوریحان بیرونی و حکیم رازی نمود.
«همدان‌نامه» یا بیست گفتار دربارۀ مادستان، «ماتیکان عین القضات همدانی»، «باباطاهرنامه»، «تاریخ معاصر همدان» و «فرهنگ مردم همدان»زندگی نامه بیرونی، الآثار الباقیه عن القرون الخالیه بیرونی (تحقیق و تعلیق)، حکیم رازی (حکمت طبیعی و نظام فلسفی)، الفهرست ابن ندیم (تحقیق و تعلیق) و… تنها بخشی از میراث مکتوب این استاد و محقق نامدار همدانی است که شخصیت چند وجهی علمی و پژوهشی ایشان را به تصویر می کشد.
اینجانب درگذشت این استاد گرانقدر و پژوهشگر گرانمایه را به اهالی علم و فرهنگ به خصوص مردم شریف استان همدان، شاگردان و خانواده محترم این استادِ فقید تسلیت و تعزیت عرض نموده، برای آن مرحوم علو درجات و برای بازماندگان صبر و اجر از درگاه احدیت خواستارم.
خداوند روح این عالمِ تازه سفرکرده را با روح اولیاء و صلحاء محشور بفرماید. ان شاءالله.