میراث مکتوب- نشست «زبان فارسی و ایران‌زمین» به همراه تجلیل از حسن انوری، زبان‌شناس فرهنگ‌نویس، ادیب و پژوهش‌گر که سرپرستی تالیف مجموعه‌ی ۸ جلدی فرهنگ بزرگ سخن، تصحیح گلستان سعدی و … را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد، شامگاه چهارشنبه ۲۷ اردیبهشت‌ماه در سالن کوشک نمایشگاه کتاب تهران در مصلی برگزار شد.
حسن انوری در ابتدای این نشست زبان فارسی را مهم‌ترین عنصر فرهنگی برای ایران و مهم‌ترین عامل برای ارتباط اقوام ایرانی خواند و گفت: ایران کشوری با قومیت‌های مختلف است که هر کدام از این قومیت‌ها زبان خاص خود را دارد. گیلک‌ها با زبان گیلکی، کردها با زبان کردی، لرها با زبان لری، بلوچ‌ها با زبان بلوچی و ترک‌ها با زبان ترکی صحبت می‌کنند؛ اما زمانی که به هم می‌رسند با زبان فارسی با هم حرف می‌زنند و وسیله ارتباط بین اقوام مختلف ایرانی، زبان فارسی است.
این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی با تاکید بر اینکه زبان فارسی به اقوام ایرانی هویت بخشیده، اضافه کرد: هویت ایران از زبان فارسی است و این موضوع مهم‌ترین ویژگی زبان فارسی است.
انوری در ادامه و در بیان دیگر ویژگی مهم زبان فارسی عنوان کرد: زبان فارسی بین زبان‌های عالم جزو چند زبان معدود است که دارای شاهکارهای ادبی جهانی است. چند زبان می‌شناسید که کتاب‌هایی مثل شاهنامه فردوسی یا دیوان حافظ داشته باشند؟ تعداد این زبان‌ها خیلی کم است.
«شاهنامه»؛ از مهم‌ترین آثار فرهنگی نسل بشر
وی در ادامه ضمن اشاره به سخن یکی از حماسه‌شناسان اروپایی، عنوان کرد: در بیان این حماسه‌شناس، «شاهنامه» در کنار «ایلیاد» هومر، «کمدی الهی» دانته و مجموعه آثار شکسپیر قرار می‌گیرد و این چهار اثر یادگار شکوهمند نبوغ بشری هستند. یعنی نسل بشر، نبوغ خود را در این چهار اثر نشان داده است؛ بنابراین «شاهنامه» یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی نسل بشر و از ویژگی‌های زبان فارسی است که این آثار در آن به وجود آمده است.
مثنوی مولانا بزرگترین اثر عرفانی نوع بشر
صاحب فرهنگ بزرگ سخن در ادامه دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی و آثار مولانا را از دیگر شاهکارهای زبان فارسی خواند و افزود: گفته می‌شود مثنوی مولانا بزرگترین اثر عرفانی نوع بشر است. کدام زبان را می‌شناسید که آثاری مانند غزلیات حافظ و کلیات سعدی داشته باشد؟ بنابراین دومین اهمیت زبان فارسی در وجود این شاهکارها است.
انوری در بخش دیگر صحبت‌های خود درباره کلمه «ایران» در «شاهنامه» گفت: سال ۱۳۶۹ که جمهوری اسلامی کنگره جهانی فردوسی را در دانشگاه تهران برگزار کرد، بنده در آنجا در باره کلمه ایران در شاهنامه صحبت کردم که در مجموعه مقالات کنگره و بعد از آن در جاهای مختلف به چاپ رسید. در این مقاله بحث بر سر این بود که ایران در شاهنامه چه وضعی دارد؟ طبق بررسی بنده از فهرست شاهنامه چاپ مسکو، کلمه ایران در شاهنامه ۸۴۰ بار تکرار شده که همه آن به یک معنی و مصداق نیست.
وی ادامه داد: بیشتر وقت‌ها در شاهنامه، منظور از ایران مقر پادشاه یا همان پایتخت است. گاه منظور از کلمه ایران در شاهنامه، حوزه حکومت و سلسله کیانی است. گاهی اوقات هم ایران در شاهنامه به معنایی به کار رفته که من آن را «ایران در حیطه معنا» نامیده‌ام.
ایرانِ معنا در شاهنامه فردوسی
این زبان‌شناس و فرهنگ‌نویس برجسته با تاکید بر اینکه گاهی اوقات ایرانی که در شاهنامه آمده است، محدود به جغرافیای خاکی ایران نیست، عنوان کرد: ایران در شاهنامه چند معنی می‌تواند داشته باشد. مثلاً اگر بگوییم وزیر فرهنگ ایران چنین صحبتی کرد، مرزهای مشخص سیاسی دارد؛ اما زمانی که می‌گوییم پایتخت ایران در دوره ساسانی در کنار دجله بد، دیگر این محدوده مد نظر نیست. یا مثلاً زمانی که قصد خرید «رخش» را از چوپان دارد و چوپان در پاسخ او می‌گوید: «مر او را بر و بوم ایران بهاست» معنای ایران چیز دیگری است که بنده آن را ایران در حیطه معنایی نامیدم که شامل خیلی چیزها است.
انوری با اشاره به اینکه فردوسی این شعر را در قرن چهارم سروده، عنوان کرد: آن زمان کشوری به نام ایران به معنای امروزی و به این شکل وجود نداشت. در آن زمان خلفای عباسی از یک طرف و محمود غزنوی از طرف دیگر حکومت می‌کردند. یعنی فردوسی زمانی از ایران می‌گوید که ایران در حیطه سیاسی وجود ندارد؛ بنابراین منظورش ایرانی است که من آن را ایران معنا یعنی مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و آداب و رسوم حکومت می‌دانم.
وی با تاکید بر اینکه ما یک ایران معنایی داریم که فراتر از مرزهای سیاسی و جغرافیایی امروز است، گفت: ترک‌ها می‌گویند«مولانا برای ماست.». ما می‌گوییم بله جسم مولانا برای شما و روحش برای ایران است چراکه شما زبان او را نمی‌دانید و این ایران همان ایران معنایی است که فردوسی از آن سخن می‌گوید.
صاحب فرهنگ بزرگ سخن در بخش پایانی صحبت‌های خود از تجدید چاپ چهار کتاب خود خبر داد و گفت: یکی «اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و ساسانی» است که رساله دکتری من در پنجاه و چند سال پیش است. دیگری کتاب سه جلدی «آیین نگارش» است که ۵۰ سال پیش برای مدارس نوشته بودم و اخیرا جوانی پیدا شده که تشخیص داده امروز هم به آن نیاز است. کتاب سوم شرح حالی است به نام «اراده، پشتکار و عشق» در تبریز چاپ شده است. کتاب دیگر «معنی زندگی» شامل مجموعه ۱۰ مقاله است. سال‌ها پیش یکی از اعضای روزنامه اطلاعات به نام کریم فیضی از من خواست که یک مصاحبه طولانی داشته باشم و این مصاحبه را به صورت یک گزارش مفصل چاپ کرد که در این کتاب از آن مصاحبه نقل کردم.
در پایان این مراسم به پاس سال‌ها تلاش و کوشش استاد حسن انوری در حوزه فرهنگ و ادب ایران با تقدیم لوح و هدیه‌ای از طرف خانه کتاب و ادبیات ایران، از ایشان تقدیر و تجلیل شد.
منبع: ایکنا