میراث مکتوب- کتاب «ابوالقاسم فردوسی؛ دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین دینانی» با تحقیق و تدوین اسماعیل منصوریلاریجانی بهتازگی توسط انتشارات سروش منتشر و راهی بازار نشر شده است. اینکتاب نهمین عنوان از مجموعه مکتوب برنامه تلویزیونی «معرفت» است که سروش منتشر میکند.
در مقدمه اینکتاب چنین آمده که حکیم ابوالقاسم فردوسی یکی از شخصیتهای برجسته ادب فارسی و حماسهسرای ایرانی است که با خلق شاهنامه زبان فارسی را احیا کرد. حماسهسراییهای حکیم فردوسی صرفاً جنبه اسطورهای ندارد، بلکه از معانی و مفاهیم بلند حکمی و عرفانی برخوردار است. هر صاحبذوقی که شاهنامه را بخواند، تحتتأثیر وطنپرستی و حکمت ایرانی همراه با اخلاق و آموزههای اسلامی قرار میگیرد. حکیم فردوسی عقل را خلعت ایزدی میداند. برخی او را همتراز «هومر» دانستهاند. فردوسی از نظر قدرت تخیل و تصویر در اوج عظمت است، و از حیث اخلاق و عاطفۀ انسانی و آنچه میتوان فتوت و جوانمردی نامید، گوی سبقت را از بسیاری سرایندگان ربوده است.
دینانی میگوید فردوسی عقل را شریفترین گوهر جهان هستی میشمرد و همانطور که از توانایی کامل و شگفتانگیزی در به وجود آوردنِ افسانه یا اسطورههای بزرگ براساس قدرت تخیل و تصویر برخوردار است، در بهرهگیری از عقل و خرد و برهان و استدلال، حکیم عالیمقامی شمرده میشود. از نظر اینفیلسوف، فردوسی اگرچه صحنههای رزم و جنگ را به تصویر کشیده، درواقع به دنبال آن است که تعرض باطنی انسان، یعنی جنگ میان نیروهای اهریمنی و یزدانی و تعارض میان خوبیها و بدیها را بیان کند و ریشۀ آنها را بیابد. ایشان ریشۀ بدیها را در خودِ انسان جستوجو میکند، اما آنچه ازسوی رحمان میرسد خوبیهاست، کما اینکه قرآن کریم هم میفرماید؛ در جبهه اهریمنی، کسانی مانند ضحاک ماردوش، افراسیاب و گرسیوز مظهر نیروهای اهریمنی شناخته میشوند، اما فریدون، کیخسرو، بهرام گور و انوشیروان مظهر ایزدی هستند که ستوده میشوند.
درحقیقت، فردوسی در شاهنامه از فرازوفرود روح انسان سخن میگوید و شاهنامه همانند آینهای است که شادی و غم زندگی را در آن به نمایش میگذارد. توصیههای اخلاقی، مقاومت و پایداری در برابر مشکلات را میتوان سلسلهای از تعالیم اخلاقی او در شاهنامه به شمار آورد. او در این کار از موضعی فلسفی برخوردار است و از اسرار حکمت الهی و رموز یزدانی سخن میگوید و درواقع، باب عرفان را نیز میگشاید و مخاطب خود را به عالم معرفت فرا میخواند.
کتاب «ابوالقاسم فردوسی؛ دیدگاههای فلسفی استاد غلامحسین دینانی» در ۲۲۴ صفحه، با شمارگان هزار نسخه و قیمت ۴۵ هزار تومان منتشر شده است.