میراث مکتوب- کتاب «ترکان ایران و ایران ترکان» نوشته عباس جوادی از سوی انتشارات روزنه به چاپ رسیده است.
کتاب حاضر در درجه نخست برای کسانی نوشته شده است که در تاریخ تخصص ندارند، ولی به آن علاقه‌مندند، در نتیجه چه بسا کوتاه‌تر از انتظار بعضی از متخصصان باشد؛ در این مجلد رسیدگی به موضوعاتی چون نقش و اهمیت دودمان‌های طاهری و خوارزمشاهی در سرنوشت بعدی منطقه، یا روند دقیق ترک زبان شدن برخی نواحی خراسان باستان و ماوراءالنهر (مانند ازبکستان و ترکمنستان کنونی)، یا زندگی اجتماعی، دولت‌داری، تجارت، هنر و معماری این دوره، به خاطر پیچیدگی و چند لایه بودن مباحث میسر نبود.
ویلم فلور در مقدمه‌ای بر کتاب با ذکر نکات مثبت کتاب می‌نویسد: «مولف تنها به شرح تحولات بسنده نمی‌کند بلکه به بحث درباره موضوعات مختلف می‌پردازد که در رابطه با این تحولات و اهمیت و معنای آنها مطرح شده است. به عنوان نمونه باید از دوره شکوفایی علم و ادب در زمان مامون و جانشینان او چگونه یاد کرد: آیا دوران طلایی اعراب یا عصر زرین زبان عربی؟
در اینجا نکته آن است که اکثر دانشمندان برجسته این عهد اصالتا ایرانی (و غالبا از خراسان بزرگ) بودند و آنها اگرچه غالب کتاب‌هایش را به عربی می‌نوشتند، اما این آثار نهایتا به نوعی در پایان حاکمیت اعراب نقش داشتند. بعدها شاهد چند دانشمند ترک نیز هستیم که شاید محصول اختلاط قدیمی اقوام تورگش و سغدی بودند. برخی از آنها آثاری به ترکی نوشتند. مولف این کتاب به نقش این گروه از دانشوران توجهی نمی‌کند، در عین حال نقاط ضعف دیدگاه‌های مبالغه‌آمیز نسبت به نقش این گروه از فرهیختگان ترک را از یاد نمی‌برد.»
فهرست سرفصل‌های کتاب عبارتند از: «آسیای مرکزی پیش از اسلام»، «قرن نخست اسلام در ماوراءالنهر»، «گسترش اسلام در مارواءالنهر»، «خراسان در انقلاب عباسی»، «خراسان سرزمین تعیین کننده»، «از مرو تا بغداد»، «عصر زرین دانش در جهان اسلام»، «سامانیان و پایان عصر شکوفایی»، «زوال خردگرایی»، «ایرانیان می‌روند، ترکان می‌آیند»، «فراز و فرود خوارزم»، «پیش از مغول»، «ترک‌ها در جهان اسلام»، «دیگ همجوش ایرانی»، «ایران، توران و «توران» فردوسی»، «تحول زبان فردوسی»، «تحول زبان در ماوراء النهر»، «درباره ریشه نام «تاجیک».
آنچه مورخان «ایران تاریخی»، «ایران شرقی»، «خراسان تاریخی» یا به قول تاریخ‌دانان فرانسوی «ایران بیرونی» خوانده‌اند، از هزار سال پیش از اسلام ضمن تاثیرپذیری از چین و هند، دستکم به لحاظ فرهنگ و زبان هویتی کاملا ایرانی، یعنی ایرانی شرقی داشت. لذا نمی‌توان تاریخ ماوراءالنهر را جدای از ایران و بلکه جهان اسلام یا تاریخ ایران دو را مجزای از ماوراءالنهر مطالعه کرد، خصوصا در دوره مورد نظر ما که این اقالیم زیر و بم‌های مشترکی را به لحاظ نحوه دولت‌داری و تحولات اقتصادی، زبانی و فرهنگی تجربه می‌کردند.
بسیاری از ما شاید از فراز و نشیب‌های تاریخ اطلاع دقیق نداشته باشیم و حتی ندانیم منظور از «ماوراءالنهر» دقیقا کدام سرزمین‌ها در کدام یک از کشورهای کنونی جهان است. به منظور تجهیز خوانندگانی که نسبت به این سلسله حوادث اطلاع کامل ندارند ارائه گاه‌شماری موجز ضرورت داشت. در واقع برای نیل به فهمی درست از این دوران باید در چشم‌اندازی طولانی‌تر از شش سده مزبور به خطوط اصلی تحولات تاریخی کل این منطقه نگریست، نکته‌ای که در گاه‌شمار پایان کتاب بدان توجه شده است. همچنین کتاب را با مجموعه ای از نقشه‌ها تکمیل کرده‌ایم تا مباحث در پیچ و خم نشانه‌های شرقی و غربی، روشنی خود را از دست ندهند.
کتاب «ترکان ایران و ایران ترکان» نوشته عباس جوادی در 272 صفحه به بهای صد و پانزده هزار تومان از سوی انتشارات روزنه به چاپ رسیده است.
منبع: ایبنا