به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، سخنرانی سید محمدمهدی جعفری، پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه و عضو هيأت علمى دانشگاه شيراز، به مناسبت بزرگداشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب، امرروز دوشنبه 20 اردیبهشت‌ماه 1400، در قالب دومین بخش از یکصد و پنجاهمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، در صفحۀ اینستاگرام این مؤسسه پخش شد.
جعفری در ابتدا ضمن قرائت آیۀ «ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و سوگند بدانچه که می‌نگارند»، گفت: خواندن و نوشتن و کتاب و دفتر در فرهنگِ اسلامی از چنان پایگاهِ ارزشمندی برخوردار است که پروردگار بدان سوگند یاد می‌کند و به فراگرفتن و دانش‌آموزی و تجربه‌اندوزی برمی‌انگیزد.
وی ادامه داد: خداوند به نگارش سند در دادوستد و به بستن پیمان‌ها و پایبندی به آنها اصرار می‌ورزد و بدین وسیله همۀ انسان‌ها را از سنت الهی حاکم بر همۀ هستی آگاه می‌سازد و به همگان یادآوری می‌کند که تمام رفتارها و گفتارها و اندیشه‌های شما به وسیلۀ کاتبانی کریم و امانتدار به نگارش درمی‌آید و این کارنامه و نوشتار در روز بازپسین به شما عرضه می‌شود. خوش به حال کسانی که کتاب و کارنامه‌شان به دستِ راست آنان داده می‌شود که با دیدن نمره‌های قبولی درخشان خود با شادمانی به سوی کسان خود بازمی‌گردند.
این پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه با اشاره به تأثیرات این آموزه‌ها، گفت: بر پایۀ این تشویق‌ها و ارزشگذاری‌ها بود که مردمِ قلمرو جهان اسلام از مسلمان و غیرمسلمان به جایگاه‌های والایی از دانشِ انسانی رسیده‌‌اند و انواع دانش‌ها را به کتاب‌ها سپردند و کتابخانه‌ها تألیف کردند و جهان را از تیرگی نادانی و بی‌خبری به افقی روشن و جهانی درخشان از فرهنگ و دانش تبدیل کردند؛ به طوری که میراثِ این فرهنگِ عظیمِ انسانی شگفتی خاورشناسان و دیگر مورخان را برانگیخته، همۀ آنان عظمت و گسترش و ژرفای آن فرهنگ بی‌مانند را ستوده‌اند.
جعفری از کتابِ الفهرست ابن ندیم به عنوان نخستین اثر مکتوب بازماندۀ این میراث نام برد و گفت: ابن ندیم در این کتاب آثار مکتوب اسلامی را از آغاز تا قرن پنجم ثبت کرده است.
وی ضمن اشاره به خوانده شدن سده‌های چهارم و پنجم هجری با عنوان عصر زرین فرهنگ اسلامی، گفت: در نیمۀ نخست سدۀ چهارم، آل بویه، بغداد مرکز خلافت اسلامی را تصرف کردند و خلیفه و کشور، همه را، زیر قدرت حکومت خود درآوردند. آل‌بویه از آن روی که ایرانی و شیعه بودند آزاداندیشی و خردگرایی را با خود به بغداد بردند و در سایۀ این دو ویژگی، فرهنگی گسترده و ژرف به انسانیت هدیه دادند.
عضو هيئت علمى دانشگاه شيراز ادامه داد: در مدت حکومت آل بویه سراسر جهان اسلام و از جمله ایرانِ امروز از این موقعیت بهره‌برداری کردند و به نوشتن کتاب و نشر دانش و گسترش فرهنگ دست یازیدند؛ دانشگاه‌ها بنا نهادند؛ کتابخانه‌ها با شماره‌های صدهزار به بالا تأسیس کردند؛ دانشنامه‌ها نوشتند و از نظر شعر و ادبیات نیز کارهای بزرگی چون شاهنامۀ فردوسی و دیوان‌های اشعار در این دوره پدید آمدند.
وی ضمن اظهار افسوس از نابودی بخش اعظم این میراث بزرگ به دست مهاجمان و مستشرقان و سوداگران آثار فرهنگی، گفت: در سدۀ اخیر که مردم مسلمانِ ایران از برکتِ فرهنگ و دانشِ جدید با آن میراث و گسترۀ بیکران آن آشنا شدند، پیوسته برای از دست رفتن آن افسوس می‌خوردند و می‌خورند و به غفلتِ گذشتگان و بی‌خبری مسئولان نفرین می‌کردند و می‌پرسیدند که چرا گذاشته‌اند اندک گوهرهای نهفته و باقیمانده از این چپاول به وسیلۀ سوداگران از دست ما بیرون رود و ما از بار و بر زندگی‌بخش این گنجینۀ بزرگ محروم بمانیم.
جعفری با اشاره به تأسیس مؤسسۀ میراث مکتوب برای پر کردن این کمبود، گفت: همّت بالای برادر ارجمند جناب آقای دکتر اکبر ایرانی با پشتیبانی بزرگ‌مردانی در وزارت ارشاد و همکاریِ نویسندگان و پژوهشگرانی دانش‌دوست، مؤسسه تحقیقاتی دفتر نشر میراث مکتوب را تأسیس کرد تا آنچه از این گنجینۀ پُرارزش چه به صورت نسخۀ خطی و چه چاپ سنگی در گوشه و کنار کتابخانه‌های ایران و جهان مانده است، احیا و نوزایی کند.
وی افزود: ما در این مدّتِ چند سال گواه بر این هستیم که کتاب‌های بسیار باارزشی، که غالباً نام آنها در تاریخ ادبیات مانده بود، با تلاش پژوهشگرانی دقیق به صورتی ویراسته و با چاپی زیبا و چشم‌افسا در دسترس کتاب‌دوستان و پژوهشگران قرار گرفته است.
این پژوهشگر قرآن و نهج‌البلاغه با اشاره به انتشار شرح نهج البلاغۀ میرزا محمدباقر نواب لاهیجانی از سوی میراث مکتوب، گفت: این کتاب در سال‌های ۱۲۲۵ و ۱۲۲۶ قمری در دورۀ فتحعلیشاه قاجار تألیف شده و بعدها در سال‌های ۱۳۱۷ و ۱۳۲۵ قمری در دورۀ مظفرالدین شاه چاپ سنگی شده بود. با توجه به کمبودهای چاپ در آن زمان و مشکلاتی که برای خواندن آن متن وجود داشت و در دسترس نبودن آن، از طرف دفتر نشر میراث مکتوب پیشنهاد شد که اینجانب آن را ویراستاری کنم.
وی ادامه داد: من که این شرح سخت مورد علاقه‌ام بود و از دورۀ نوجوانی با آن آشنا شده بودم، با این پیشنهاد، به آرزوی خود می‌رسیدم ولی چون شرح تا اندازه‌ای عرفانی است و نکات عرفانی باارزشی دارد از دوست دانشمند و عارف خود جناب دکتر محمدیوسف نیری، همکار من در بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، خواهش کردم که در ویراستاری و نوشتن توضیحاتی دربارۀ نکات عرفانی شرح به یاری من بیاید. لذا هر دو نفر با اشتیاقِ عشق به این کار دست یازیدیم و دفتر نشر میراث مکتوب هم در سال ۱۳۷۹ که به نام نامی امیرالمؤمنین امام علی (ع) نامگذاری شده بود، هر دو جلدِ شرح را با شمارۀ انتشار ۱۱۰ منتشر کرد و این گوهر تابناک را از ژرفای پنهان گنجینه‌های معارفِ بشریِ ایرانی بیرون آورد و در دسترس علاقه‌مندان گذاشت.
جعفری چاپ نسخه‌برگردان از اصلِ برخی از آثار خطی گران‌بهای گذشته را از دیگر کارهای باارزشِ دفتر نشر میراث مکتوب دانست و گفت: یکی از این آثار نهج البلاغۀ خطی، مربوط به اواخر سدۀ پنجم هجری، یعنی حدود ۸۰ سال پس از تألیفِ نهج البلاغه به وسیلۀ سیدرضی بزرگوار است که از روی نسخۀ اصل یا نزدیک به اصل استنساخ شده است و افتخار بررسی و نوشتن مقدمه و توضیحات و تطبیق آن نسخه یا دیگر نسخه‌های خطی معتبر نهج البلاغه نیز بهرۀ نسخه‌شناس ماهر جناب حجت الاسلام آقای شیخ محمد برکت و اینجانب شد.
وی در پایان گفت: توفیق روزافزون جناب دکتر اکبر ایرانی و همکاران ارجمندش را در این راه سرشار از خیر و برکت از پروردگار حکیم و علیم خواستارم.