میراث مکتوب- سومین نشست بلاغ به مناسبت بزرگداشتِ مفسر قرآن آیت‌الله سید محمد حسین طباطبایی و روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار؛ با موضوع تاثیر قرآن بر آثار مولوی و شرح نسخ خطّی به همت معاونت کتابخانه ملّی ایران برگزار شد. در این نشست استاد اکبر ثبوت و احمد تمیم‌داری مثنوی‌شناسان، علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، عصمت مومنی، معاون کتابخانه ملّی ایران، معاونان این سازمان و جمعی از نسخه و پژوهشگران حضور داشتند.
معرفی نسخه‌های تاریخ دار مثنوی معنوی موجود در کتابخانه ملّی ایران
در ابتدای این نشستِ تخصصی محمد صادق ابراهیمیان، پژوهشگر و فهرست نویس نسخ خطّی، شرح مختصری از نسخ قدیمی مثنوی معنوی مولانا که در گنجینه سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نگهداری می‌شود؛ ارائه کرد و گفت: قدیمی‌ترین نسخه مثنوی معنوی که در مخازن سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نگهداری می‌شود مربوط به سده هشتم و ۴۳ سال بعد از فوت مولوی است.
آرایه های این کتاب متعلق به دوره تیموری است. دومین نسخه قدیمی تاریخ دار متعلق به ۲۰ شعبان سال ۸۳۷ قمری است که در ۳۰۱ برگ به خط نستعلیق و بر کاغذ بخارایی نوشته شده است. سومین نسخه مثنوی تاریخ دار متعلق به ۲۸ ذیحجه سال ۸۴۸ قمر است که به مثنوی وصال معروف است و یکی دیگر از مثنوی های مولوی که جدیداً خریداری شده به مثنوی خاتون آبادی معروف است.
نور قرآن روشنایی بر تمامی زیست و سلوک مولوی بوده است
استاد اکبر ثبوت با شرح بیان ویژگی‌های نسخ خطّی موجود از مثنوی معنوی مولانا به مقایسه این نسخ با یکدیگر پرداخت و گفت: همواره نور قرآن بر تمامی زیست، سلوک و رسم زندگی مولوی بر عرصه ادبیات منور، روشن و روشنگر بوده است.
این نسخه‌شناس و پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی در ادامه صحبت خود با اشاره به صحبت‌های استاد الهی قمشه‌ای درباره مولانا گفت: بنا به گفته استاد الهی قمشه‌ای، مولانا در بازار آشفته فرقه‌گرایی و تعصب کورکورانه معتقد بود «عارف کامل حق را درهرصورتی که هست پذیرفته و آن را وسیله تجلی تصور کند و درهرصورتی که حق در آن نزول کند می‌شناسد و غیر عارف، در غیر این صورت حق را منکر می‌شود.»
وی با اشاره به روایت‌هایی که در این نشست مطرح کرد؛ یادآور شد: ذات حضرت مولانا آفتاب حقایق است که بر عالمیان تافت و عنایت فرمود و امروز آفتاب او در همه عالم و نیز خانه‌ها هم از او منور است. آن‌چنان‌که همواره شعشعه نور قرآن بر تمامی زیست، سلوک و رسم تاختن او بر عرصه ادبیات منور، روشن و روشنگر بوده است.
قرآن کریم به اشعار و آثار کهن عینیت بخشیده است
در ادامه این نشست تمیم‌داری با بیان این مطلب که تاثیر قرآن کریم در اشعار پارسی گوی ایرانی مشهود است گفت: قرآن کریم صرفاً بر اشعار و آثار کهن ادبیات ما ایرانیان تاثیر نداشته، بلکه موجب عینیت بخشی به اشعار قُدما شده است. البته تنها قرآن نیست که در متون ادبی تاثیرگذار بوده، بلکه کتب آسمانی سایر ادیان، مانند تورات، انجیل، عهد عتیق، عهد جدید نیز در ادبیات دنیا تا قرن ۱۸ و حتی رنسانس تاثیرگذار بوده است. همان‌طور که گفتم این حضور نه تنها تاثیرگذار بوده بلکه اشعار و متون ادبی عینیت نیز می بخشید.
تاریخ‌دار بودن و قدمت یک متن یا نسخه خطّی
این استاد دانشگاه با اشاره به کتابی که در دست ترجمه دارد گفت: به تازگی مشغول ترجمه کتابی حاوی ۴۰ مقاله از نویسنده‌های متعدد هستم. یکی از این مقاله‌ها درباره هستی‌شناسی و فلسفه ادبیات است. در بخشی از این مقاله به نسخ خطّی اشاره داشته و عنوان می‌کند که عده‌ای از روی نسخ خطّی قدیمی می‌نویسند و دوباره دیگرانی هستند که در آینده از روی نسخ آنها می نویسند و این قضیه تکرار می شود و حال سئوال این است با چنین تعدد، کدام متن معتبر است؟
این مثنوی شناس اظهار داشت: تاریخ دار بودن و قدمت یک متن یا نسخه خطّی در میان نسخه‌شناسان و مصححان ایرانی به معنای اعتبار اثر است که این موضوع در جای خود مهم، ارزشمند و قابل احترام است. اما در این مقاله به این موضوع می پردازد که اصالت و اعتبار هریک از نسخ بر اساس زمان و شرایط تاریخی تعریف تازه ای پیدا می‌کند و این سئوال را مطرح می‌کند که راه صحیح شناخت متون ادبی چیست؟
وی توضیح داد: در نظر بگیرید یک نسخه‌ای ۵۰۰ سال پیش نوشته شده و در ادوار مختلف دیگرانی هم از آن نسخه‌برداری کرده‌اند و حالا تشخیص اینکه کدام نسخه از دیگری بهتر است جای تامل دارد. به این معنا که باید در نظر گرفت که این نسخه در چه زمانی تهیه شده است و سلیقه، تفکر، اطلاعات ادبی آن روزگار در واژگان، گرامر، جمله نویسی و غیره چگونه بوده است. زیرا زبان متعلق به کسی نیست. زبان یک اقیانوس وسیع است که هر کس در مدت زمان عمر خود می تواند بخشی از آن را به سهم خویش بهره برداری و تدوین کند. بنابراین یک نسخه از نسخه دیگر معتبرتر نیست زیرا هریک از نسخ در طول زمان براساس تحولات فرهنگی، زبان و تاریخ خود نوشته شده و دارای ارزش و اعتبار است.
جای تولیدات ادبی در تحولات فرهنگی خالی است
تمیم‌داری با اشاره به این مطلب که جای تولیدات ادبی در تحولات فرهنگی خالی است؛ گفت: در تاریخ ادبیات همه کشورها یک تحقیق و درعین حال یک تولید ادبی وجود دارد. در واقع تحقیقات ادبی هستند که به تولیدات ادبی تبدیل می شوند. اما بنده به عنوان یک معلوم ادبیات فارسی متوجه این موضوع در ایران شده ام که رساله‌های دکتری و فوق لیسانس فقط تحقیق است و کمتر منجر به تولید ادبی می شوند. این در حالی است که در دنیای پیشرفته امروز تحقیقات در زمینه های مختلف از جمله ادبیات و زبان شناسی به تولید محتوا تبدیل می شوند و در ادامه این فرآیند تولید دانش نیز رخ می دهد. از همین رو به اعتقاد من بهتر است واحدهای درسی در حوزه ادبیات فارسی به سمت تولیدات ادبی از جمله رمان، داستان و غیره سوق پیدا کنند.
وی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به این مطلب که مولانا در مثنوی معنوی به نوعی تولید علم کرده است؛ خاطرنشان کرد: شیوه مولانا در مثنوی معنوی شیوه تمثیل است که این شیوه در قرآن هم به کار رفته است و مولانا با تاثیر از قرآن تمثیل‌ها و داستان‌های بسیار جالب را در مثنوی معنوی عینیت بخشیده است.
لازم به توضیح است در پایان این نشست جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.
منبع: ایبنا