میراث مکتوب- کتاب «موبدان در شاهنامه فردوسی» نوشتۀ دکتر زهرا دلپذیر بهتازگی توسط انتشارات پاژ در شهر مشهد منتشر و راهی بازار نشر شده است.
این کتاب همانطور که از نامش پیداست دربارۀ حضور گروه اجتماعی موبدان در شاهنامۀ فردوسی و یک اثر پژوهشی است. موبدان در ایران باستان، روحانیانی بودند که همواره یکی از مراتب برجستۀ جامعه به شمار میآمدند و در بطن اجتماع نفوذی فوقالعاده داشتند. این طبقۀ اجتماعی که معمولاً با نام عمومی موبد خطاب میشدند در دربار شاهان کارکردهای بسیاری داشتند و همۀ امور با توجه به صلاحدید و پیشبینی آنها انجام میشد. این کنشها به تمامی در مشهورترین حماسۀ ملی ایران نمود پیدا کرده و به حدی اهمیت دارد که با بررسی نقش و جایگاه موبدان در شاهنامه، ویژگی نمادهای رهبری، ارزشها و مفاهیم معنوی و چگونگی ارتباط دین و حکومت در ایران باستان مشخص میشود.
مؤلف کتاب میگوید دربارۀ مقام و موقعیت موبدان در شاهنامه، تا حالا تحقیق کامل و مستقلی انجام نشده بود و آثاری هم که به ساختار دین و حکومت در شاهنامۀ فردوسی پرداختهاند، به این مبحث توجه نکردهاند. کتاب «موبدان در شاهنامه فردوسی» با مد نظر قرار دادن همۀ دقایق مربوط به اینگروه در شاهنامه و بررسی دقیق و تطبیقی ابیات مربوط به آنها با منابع کهن و نو میتواند منبعی پژوهشی برای دانشجویان و علاقهمندان به ادبیات و تاریخ ایران باشد.
کتاب «موبدان در شاهنامه فردوسی» دو بخش اصلی دارد که بخش اول، «موبدان در فرهنگ ایران» نام دارد و کلیاتی دربارۀ پیشینۀ موبدان در ایران باستان را در ۳ گفتار شامل میشود. گفتار اول با نام «طبقات اجتماعی و روحانیان» به ساختار جوامع ابتدایی و جایگاه روحانیان که بالاترین طبقه در بین مراتب اجتماعی ایران باستان به شمار میآمدند، اختصاص دارد. در گفتار دوم با نام «موبدان در اوستا»، چگونگی حضور موبدان در کتاب اوستا بررسی شده و در گفتار سوم این بخش هم که «موبدان در ادوار تاریخی» نام دارد، نقش اجتماعی، سیاسی و مذهبی موبدان و سلسله مراتب آنان در دوران ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی با توجه به متون و کتیبههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
بخش دوم کتاب هم «موبدان در شاهنامه» نام دارد که نویسنده در آن، ابتدا به اجمال سلسلهمراتب روحانیان در شاهنامه را معرفی کرده و سپس ذیل دو مبحث و گفتار، نقش و جایگاه موبدان در شاهنامه را مورد بررسی قرار داده است. در گفتار اول صفات و ویژگیهای موبدان با نامهای سیرت پسندیده، فره موبدی، گفتار حکیمانه و لباس پاکیزه تبیین شده و در گفتار دوم، کارکردها و خویشکاریهای موبدان به ۴ دستۀ کلی تقسیم شده که عبارتند از: اجرای امور کشوری و لشکری، برگزاری آیینها، راوی و کاتب داستانهای کهن و مرجعیت علمی. نویسنده ذیل هر یک از این کارکردها به کنشهای فرعی آنها نیز پرداخته است. در قسمت پایانی هم مهمترین نتایج و دریافتهای پژوهشی کتاب، بهطور فهرستوار بیان شدهاند.
این کتاب با ۱۶۰ صفحه و شمارگان هزار نسخه به چاپ رسیده است.