میراث مکتوب- مراسم نکوداشت محمود عابدی روز چهارشنبه، سوم مردادماه 1403 همزمان با تولد ۸۰ سالگی این استاد پیشکسوت دانشگاه، مترجم و مصحح، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد.
غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی دراین مراسم اظهار کرد: عابدی از سرمایه‌های فرهنگستان است. علاوه بر این سالیان دراز در دانشگاه به تربیت و آموزش دانشجویان پرداخت. یکی از خصوصیات عابدی، تصحیح عالمانه‌اش از متون قدیمی فارسی است.
او با اشاره به سخن منوچهر بزرگمهر مبنی بر اینکه «ترجمه کار بی‌اجری است»، ادامه داد: می‌خواهم به این حرف دکتر بزرگمهر اضافه کنم «تصحیح» هم کار بی‌اجری است. زمانی که خواننده اثر تصحیح شده را می‌خواند، نمی‌تواند درک کند چه بر سر مصحح آمده تا متن آماده شده است و فقط زمانی قدر مصحح را می‌فهمیم که با تصحیح بد مواجه باشیم و آن زمان درک می‌کنیم که تصحیح هزار نکته باریک‌تر از مو دارد تا متن آماده شود.
وارث سنت صد سالۀ تصحیح
حدادعادل خاطرنشان کرد: دقت، حوصله و احاطۀ آقای عابدی بر منابع و آثار قدیم یادآور استادان بزرگی چون مینوی، فروزانفر و قزوینی است که استوانه‌های تصحصح بودند. آقای عابدی وارث سنت ۱۰۰ سالۀ اخیر در تصحصح دانشگاهی و انتقادی متون قدیم است. زمانی که کتابی با تصحصح ایشان منتشر می‌شود، اهل علم اعتماد می‌کند. حق هم همین است. در فرهنگستان شاهد دقت و حوصله‌ای که برای تصحیح متن صرف می‌کند بوده‌ام. او کمال‌طلبی ممدوحی داشته و دقت بالایی دارد. روند تصحیح «سیرالملوک» طولانی شد، از او پرسیدم کی تمام می‌شود؟ گفت پیچش مو مانده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان سخنان خود، یادآور شد: خصوصیت دیگر کار عابدی این است که فعالیت‌هایش صبغۀ اسلامی و شیعی دارد؛ در عین اصالت، قوت و متانت علمی و ادبی، جنبۀ اعتقادی‌اش را هم در کارهای خود نشان داده است و بخش مهمی از تصحیح او این بوده که سخنان امیرالمونین علی (ع) را در متون قدیم جست‌وجو و گردآوری کرده است. آثار او الگویی برای جوانان در حوزۀ تصحیح متون شیعی و اسلامی شده است. امیدوارم سالیان سال از برکات وجودی ایشان بهره‌مند شویم.
عابدی در کارهایش وسواس دارد
در ادامه مراسم، علی‌اشرف صادقی، زبان‌شناس محمود عابدی را دوست دانشمند، نجیب و پرتلاش خواند و به دوستی چند ساله‌شان اشاره کرد و بعد دربارۀ کارهای علمی عابدی گفت: عابدی از دانشمندانی است که در کارهای علمی‌اش وسواس دارد و تا اثری را پخته نکند، آنچنان که شایسته است، آن را به چاپ نمی‌سپرد، هرچقدر هم فشار بر روی او باشد کار را به صورتی که باید عرضه می‌کند و گواهش تصحیحات عالمانۀ او از متون کهن است.
عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: زمانی که دکتر عابدی تصحیح «نفحات‌الانس» نورالدین عبدالرحمان جامی را به چاپ رساند، همۀ آثار بازاری از جامی به کنار رفت. با تصحیح «کشف‌المحجوب: ابوالحسن هجویری»، این اثر را بعد از سال‌ها را زنده کرد و بسیاری از مشکلات تصحیح‌های پیشین را حل کرد و حواشی‌ای برای کتاب نوشت که نه تنها مورد استفادۀ دانشجویان بلکه استادان دانشگاه است.
صادقی سپس دربارۀ تصحیح عابدی از «روضةالانوار: خواجوی کرمانی» و «سیرالملوک» و «کلمات علیّه غرا» توضیح داد.
این استاد زبان‌شناسی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: حضور استادانی مانند عابدی، میلیون‌ها تومان ارزش دارد و غنیمت است. باید حضور او را مغتم بدانیم و نگاه به ایشان نباید اینگونه باشد که پژوهشگر جوانی به فرهنگستان آمده و استخدام شده است. چنین تلقی‌ای از استادان در حد ایشان، شاید درست نباشد. شاهد هستم روزهایی که دکتر عابدی در فرهنگستان حاضر هستند، پژوهشگران به حضور او می‌رسند و پرسش‌های خود را طرح و مشکلاتشان را حل می‌کنند. آقای دکتر سال‌ها بزیند و ما از دستاوردهای علمی او استفاده کنیم و دوستداران ادبی از این چشمه سیراب شوند.
استادی سختگیر!
مسعود جعفری‌جزی، استاد دانشگاه هم در مراسم با خواندن این بیت «همچنین شاد و هشیوار و سخن‌پیشه بزی/ نیز هشتاد دگر بر سر این هشتادا» گفت: امیدوارم هشتاد دوم پربارتر باشد. در سه مرحله شاگرد استاد عابدی بودم، یک‌جا به صورت رسمی و در دانشگاه، اوایل دهۀ ۶۰ در دانشگاه شهید بهشتی بود؛ آن زمان دانشکدۀ ما استاد ثابتی نداشت و دو نفر از بیرون آمده بودند و به‌صورت حق‌التدریسی چندساعتی در هفته کار می‌کردند، یکی دکتر عابدی و دیگری حجت‌الاسلام محمدعلی دهقانی و ما تازه فهمیدم استاد چیست.
او ادامه داد: دکتر عابدی استاد سختگیری بود، و سال‌بالایی‌های ما از سختگیری‌اش می‌گفتند و ما با ترس‌و لرز و کنجکاوی و بعد با اشتیاق درس گرفتیم. در دانشگاه برخورد دانشگاهی و آکادمیک با متن را می‌دیدم. روش تدریس او پرسش و گفت‌وگو بود و درگیر کردن دانشجویان و متفاوت با دیگر استادان بود.
جعفری جزی با بیان خاطراتی از کلاس‌های درس عابدی، و با خواندن بیت «یکی نغز بازی کند روزگار/که بنشاندت پیش آموزگار» افزود: مرحله دوم شاگردی‌ام، در دهۀ هفتاد بود. آن زمان با دکتر عابدی در دانشگاه همکار شدم و ما برای رفتن به پردیس دانشگاه که در کرج بود با اتوبوس می‌رفتیم. در مسیر هم همان روش تدریس در دانشگاه بود، گفت‌وگو و درگیر کردن. در مسیر تا زمانی که برسیم بحث از غزل حافظ بود و استادان دیگر هم درگیر می‌شدند. مرحلۀ سوم در فرهنگستان بود. سال ۹۰ به عنوان پژوهشگر به فرهنگستان آمدم و فرصتی شد دوباره نزد ایسان درس بخوانم و یاد بگیرم.
او در ادامه گفت: می‌خواهم آثار استاد عابدی را به چهار دسته تقسیم کنم؛ یکی شاگردان او. عابدی ۶۰ سال معلمی کرد. هزاران نفر از این چراغ روشنی گرفته‌اند و بعد در سراسر کشور پراکنده شده‌اند. آثار کتبی او را هم به سه دسته تقسیم می‌کنم: ترجمه‌هایشان از زبان عربی و عمدتاً نهج البلاغه که در بنیاد نهج البلاغه منتشر شده است. دستۀ دو کارهای ایشان جست‌وجویی در تصوف بوده است. دسته سوم که عابدی به آن‌ها مشهور است، تصحیحات اوست.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به روش‌های تصحیح عابدی از متون اشاره کرد و گفت: در تصحیح متن دو مکتب داریم، مکتب سرعت که سعید نفیسی به آن شهرت دارد و مکتب دقت که محمد قزوینی به آن شهره است. دربارۀ ویژگی‌های تصحیح دکتر عابدی سه موضوع را به صورت کلیدواژه طرح کرده‌ام «جست‌وجو»، «گفت‌وگو» و «هویت خاص» که تفاوت او را با دیگر مصححان مشخص می‌کند.
جعفری جزی در ادامه توضیح داد: دکتر عابدی بی‌نهایت جست‌وجو می‌کند. تکه‌کلامش هم این است «باید جست‌وجو کنیم». ایشان معتقد است برای درک بهتر متن باید متون هم‌دوره‌اش را بخوانیم تا ببینیم لغت در متن‌های هم‌‌عصرش چه کاربردی داشته. «گفت‌وگو» ویژگی دیگر کارهای اوست. عابدی برای رفع ابهام یا کمتر شدن ابهام متن و بهتر کردن متن با دیگران گفت‌وگو می‌کنند که این موضوع از شیوۀ معلمی‌اش برآمده است. ویژگی دیگر هوست خاص متن است. دکتر عابدی به این موضوع اعتقاد دارد و رعایت می‌کند. مثلاً ممکن است شاعر برای رعایت قافیه، ریخت کلمه یا معنایش را تغییر داده و معنای جدیدی خلق کرده که در هیچ فرهنگ لغتی هم نیست و عبارت خاص آن شاعر است.
او سپس درباره کارهای عابدی دربارۀ حافظ توضیح داد و خاطرنشان کرد: دکتر عابدی مطلقاً اهل انشانویسی نیست؛ او از کلمه و لغت شروع می‌کند و با نگاه تبارشناسی به لغت می‌پردازد که کارش ارزشمند است.
محمود عابدی، نیز در این مراسم بیان کرد: من از یک روستایی آمدم که حدود ۴ هزار نفر جمعیت داشت؛ امروز هم در روستایی در درون خودم زندگی می‌کنم که شاید هیچ جمعیت نداشته باشد؛ گاه تنهای تنها هستم و گاه در میان جمع.
او با خواندن و توضیح بیت «کسی را که همت بلند اوفتد/مرادش کم اندر کمند اوفتد» از سعدی، گفت: در طول زندگی‌ام به این بیت می‌اندیشیدم. «همت» در این بیت به‌معنای آرمان است. این بیت هرچه بود، روزگاری ذهنم را مشغول خود کرده است.
عابدی در ادامه بیتی از حافظ را توضیح داد و گفت: این مراسم را یکی از نقاط نورانی زندگی خودم تلقی می‌کنم. زیارت استادانی که با گذشت ۹۰ سال از زندگی‌شان با وجود فراز و نشیب‌های زندگی از آن‌ها نارضایتی و شکایتی نمی‌شنوید.
او در پایان سخنانش گفت: آرزو می‌کنم نفسی که باقی است به شکرگزاری از وجود استاد نباشد که با وجود سن بالا، ما را به اندیشۀ جوانی و نشاط فرو می‌برند، درود بر کسانی که به ادبیات و زبان فارسی و خادمان زبان فارسی حرمت می‌نهند؛ کسانی که در دست هرکدام چراغی است و چراغبان فرهنگ بوده و انسان و انسانیت را به بهشت وجود هدایت می‌کنند.
احمد جلالی، سفیر پیشین ایران در یونسکو و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم در سخنانی گفت: هر بار با آثار و شخص آقای عابدی مواجه شدم، ایشان را فردی متواضع یافتم. یکی از موضوعاتی که توجهم را جلب کرد، انتخابش برای تصحیح آثار است؛ انتخاب اثر برای ترجمه و تصحیح نشان‌دهندۀ شخصیت مؤلف است.
اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، هم در پایان مراسم دربارۀ اخلاق و ادب دکتر محمود عابدی در نقد ادبی نکاتی بیان کرد.
منبع: ایسنا