میراث مکتوب – شیخ نجم‌الدین ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهاور الاسدی الرازی معروف به نجم دایه از مشاهیر عرفا و از مریدان و شاگردان برجسته حضرت شیخ نجم‌الدین کبری است. هر چند که در ظاهر در خدمت شیخ مجدالدین بغدادی بوده است؛ ولی آن نیز با اجازۀ شیخ کبری بوده و شیخ مجدالدین در حکم مربی سلوکی وی به حساب می‌آمده است. در واقع هر دوی آن بزرگان از مریدان برجستۀ شیخ نجم‌الدین کبری بوده‌اند
.
از زندگی و سلوک شیخ اطلاعات بسیار اندک است، در حدی که خود در خلال چند جلد کتابش نوشته و احیاناً برخی معاصران و مریدان وی دربارۀ او نگاشته‌اند. فقط این نکته در مورد او یقینی است که در هجوم وحشیانۀ مغول به‌تنهایی مهاجرت کرده و خانوادۀ وی به هر علتی در دیار جا مانده و همراهش نبوده‌اند. شهرهایی که وی در آنجا بوده یا گذشته، از خراسان بزرگ و خوارزم، در عراق، همدان، اربیل، ملطیه، قیصریه، سیواس، قونیه، بغداد و …. را می‌توان نام برد.
در طریقت کبرویه عموم مشایخ، اهل فکر و قلم بوده‌اند. از خود حضرت نجم کبری گرفته تا مریدان شهیر وی که نجم دایه را نیز آثاری است بدین ترتیب: مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد؛ رساله عشق و عقل، معیارالصدق فی مصداق العشق؛ مرموزات اسدی در مرموزات داوودی؛ منارات السائرین؛ تفسیر قرآن؛ رساله الطیر و اشعار شیخ دایه.
شیخ دایه مانند دیگر مشایخ کبرویه طبع شعر خوبی هم داشته و اشعار نغز و پرمغری هم می‌گفته است؛ اما این اشعار مجموع و یک‌جا نیست و دیوانی هم وجود ندارد، برخی از اشعار وی چنان‌که او خود در خلال آثارش آورده معلوم است و برخی را هم دیگران از قول او بیان کرده و در کتاب‌هایشان ثبت نموده‌اند.
ملک‌الشعرای بهار دربارۀ شعر او می‌گوید: «نجم دایه شعر به سبک سنایی می‌گوید و اگرچه شعرش به استحکام متقدمان نیست، اما در دقایق شعر پارسی استاد است و به رموز قوافی که متأخران از آن بی‌خبر بوده‌اند به درستی واقف و افعال قدیم و قافیه‌های مخصوص متقدمان را در شعر صحیح و بی‌غلط به کار می‌برد».
اشعار شیخ نجم‌الدین هرگز به این عنوان جمع نشده و دیوانی هم به نام وی ثبت نشده و در هیچ منبعی از اینکه وی اشعارش را مجموع کرده یا در یک‌جا تدوین کرده باشد نیز وجود ندارد و بنابراین اشعار شیخ از همه نوع پراکنده است و در خلال نوشته‌های وی موجود است. بسیاری از ابیات را به صورت بدیهه و درجا به مناسبت بحث یا مطلبی که می‌نوشته گفته و درج کرده است. برخی از ابیات یا اشعار وی در دیگر آثار ادیبان و عارفان نیز وجود دارد که بیشتر آنها از لحاظ زمانی با شیخ رازی در یک دوره می‌زیسته‌اند؛ مانند حکیم سنایی، شیخ عطار، شیخ اوحدالدین کرمانی، شیخ فخرالدین عراقی و مولانا جلال‌الدین؛ کمی هم با اختلاف زمانی مانند باباافضل‌الدین کاشانی و با زمان دورتر مانند خواجه عبدالله انصاری، ابوسعید ابوالخیر و خیام نیشابوری.
هر شعری که در این کتاب آورده شده، در پاورقی توضیح داده شده که از کدام نوشتۀ شیخ برگرفته شده ست و احیاناً اگر در دیگر آثار نیز وجود داشته به آن اشاره شده است و نیز معلوم گردیده که از آنِ چه کسی است. بعضی از ابیات و رباعی‌ها و اشعار مستقیم با قید تخلص و نام مجم کاملا معلوم است که از آنِ اوست و در سایر موارد از فحوای کلام و نوع مطلب می‌توان حدس زد. در برخی اشعار نام و تخلص یا لقب شیخ آمده که کار رار برای تشخیص آسان می‌کند؛ مانند:
گر تو را ای «نجم» این قوت است چون عیسی بمان بهر این مشتی خران این گاو بار کاه را
یا:
«نجما» چو خاک پای سگ کویشان شدی امیدوار باش کز ایشانت بشمرند
شیخ افزون بر اشعار فارسی با تسلطی که به زبان عربی داشت، به طور پراکنده اشعار عربی هم دارد که در این کتاب به آن هم اشارتی شده است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
آثار شیخ:
مرصاد العباد
رساله عشق و عقل
مرموزات اسدی
منارات السائرین
تفسیر قرآن
رساله الطیر
اشعار شیخ دایه
اشعارشیخ نجم‌الدین رازی:
قصاید و مثنوی‌ها
مجموعه اشعار نجم‌الدین رازی، مقدمه، تصحیح و گردآوری: کاظم محمدی، کرج، نجم کبری، 138 صفحه، شمارگان: 1000، بها: 140000 ریال، 1394.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات