از این رو، در فکر ایجاد شکلی برآمدند که آن شکل، خود به عنوان وسیله بیان، گلوگیر نباشد؛ پیگیری این هدف منتهی به ابداعی شد و فرمی را به کف داد که تا به امروز به نام مثنوی (دوتایی) اشتهار تام دارد.
کتاب بعد از یادآوری و سه تقریض و دیباچه در پنج باب زیر نگاشته شده است:
باب اول – کلیات و تعاریف
مسائل پایه و اساسی چون درنگی بر تندیسه شعر، شعر از لحاظ فرم، همسویی و چندسویی شعر و نظم، مثنوی در آینه شعر دری و حماسه ملی را در حد نیاز مورد توجه و بحث قرار داده است.
باب دوم- از گشتاسپ نامه دقیقی بلخی
در این باب آغاز فرمانروایی گشتاسپ و رفتن لهراسب به نوبهار بلخ، ظهور زردشت در بلخ و پذیرایی گشتاسپ از آیین زردشتی، باج ندادن گشتاسپ به ارجاسب تورانی و … بررسی شده است.
باب سوم- از شهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی
حماسه رستم و اسفندیار، تاج‌خواهی اسفندیار از پدر، پاسخ گشتاسپ به اسفندیار، پند مادر به اسفندیار، کشته شدن پسران اسفندیار، تا اولین شکست و آخرین بدرود اسفندیار در این فصل مورد تحلیل همه جانبه قرار گرفته است.
باب چهارم – از اسکندرنامه نظامی گنجوی
تهاجم اسکندر و مرگ دارا را از اسکندرنامه، مناظره خسرو و فرهاد و برقراری شرط پرویز پادشاه با فرهاد کوهکن را از خسرو و شیرین نظامی مورد توجه قرار داده است.
باب پنجم- از مثنوی معنوی مولوی
در این باب نویسنده به شناسایی حضرت مولانا جلال الدین بلخی و ارائه و تأویل بخشی از کلام وی مبادرت ورزیده است.
فهرست مأخذ
مثنوی در آیینه دری اثر شجاع‌الدین خراسانی از سوي انتشارات امیری در 379 صفحه منتشر شده است.