میراث مکتوب- اگر بخواهیم برای آغاز رویداد کتاب‌گردی‌ها جایی را معرفی کنیم، همین ساختمان لغت‌نامۀ دهخدا در مجموعۀ موقوفات مرحوم دکتر محمود افشار یزدی است. روز آدینه‌ای در سال ۱۳۹۳ میهمان آن‌ها بودیم و آقای محقق داماد میزبان ما؛ پس از بازدید از تالارهای اجتماعات، «بهبودستان»، انتشارات و کتابفروشی حوزۀ ایران‌شناسی و زبان فارسی وارد فضای دیگری شدیم: مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا؛ در همان ورودی بنا در تابلویی نام و تصویر «هیأت پنج نفرۀ همکاران استاد فقید علی‌اکبر دهخدا در تدوین لغتنامه» آمده بود: آقای دکتر خان‌بابا بیانی، آقای دکتر ذبیح‌الله صفا، آقای دکتر عبدالحمید زنگنه، آقای دکتر غلامحسین صدیقی و آقای دکتر محمد معین؛ در کنار ایشان بایستی از دکتر سید جعفر شهیدی نیز یاد کنیم که به‌ویژه در سال‌های پس از انقلاب در حفظ و نگهداری این سازمان از ذره‌ای تلاش فروگذار نکرد و از سال ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۸۶ که ریاست آنجا را عهده‌دار بود اجازۀ حرمت‌شکنی به حریم مقدس مؤسسۀ لغتنامه را نداد. همۀ این بزرگان دل و جان در گرو گسترش زبان و ادب فارسی داشته‌اند و اکنون به رحمت ایزدی پیوسته‌اند.
در تابلو نوشتۀ دیگری آمده بود که علی‌اکبر دهخدا امید داشت پس از پایان لغتنامه به تدوین فرهنگ‌های عمومی و تخصصی دیگر از جمله فرهنگ زبان فارسی، فرهنگ طبی، فرهنگ گیاهان و گل‌ها، فرهنگ جانوران و فرهنگ اعلام نیز پرداخته شود. هنگامی که افشار ساختمان بهبودستان را در باغ فردوس (پسیان) وقف دانشگاه تهران کرد و دانشگاه این مکان را به لغتنامه سپرد، مؤلفان دیدند پس از سال‌ها منزلی برای این کار فراهم آمده و چاپ آن رو به پایان است. تصمیم گرفتند «نیت پدر لغت‌نامه‌نویسی» را عملی کنند. بنابراین از میان فرهنگ‌ها، تدوین لغتنامه بزرگ فارسی را انتخاب کردند. بزرگان این راه جز آقای دکتر غلامرضا ستوده، آقایان دکتر سید محمد دبیرسیاقی قزوینی، دکتر حسن انوری، دکتر سعید نجفی اسداللهی و استاد رسول شایسته هستند که نخستینِ آن‌ها، دوست و شاگرد و همشهری علامه دهخدا، چند سال پیش به دیار باقی شتافت. آن‌ها تاکنون کارهای بزرگی با پشتکار خود و پشتگرمی اصحاب علم و فکر و فرهنگ و به پشتوانۀ دانشگاهیان و بدون حاشیه به پیش بردند و توفیق خدمت آن‌ها به زبان و ادب فارسی بر کسی پوشیده نیست.
پیشینۀ شکل‌گیری این لغتنامه به پس از جنگ جهانی نخست، اواخر قرن سیزده شمسی بازمی‌گردد و سابقۀ قرارداد چاپ اول آن با وزارت معارف وقت، ۱۳۱۳، با تاریخ بنیان‌گذاری دانشگاه تهران برابر است. ازاین‌رو می‌توان گفت لغت‌نامۀ دهخدا پیشینه‌ای بیش از صد سال دارد و هیچ مؤسسۀ فرهنگی دیگری آن هم با این نتایج درخشان به پای آن نمی‌رسد. از دل سازمان لغتنامه دو فرهنگ دیگر به زبان فارسی تقدیم شده است؛ یکی فرهنگ فارسی زنده‌یاد دکتر محمد معین و دیگری فرهنگ بزرگ سخن به سرپرستی دکتر حسن انوری.
به هر حال این کوشندگان و پاسداران هویت ملی را قدردان باشیم و برای پیشبرد کارهایی چنین سترگ از انسان‌هایی بزرگ بهره گیریم. امید که زمینه‌ای فراهم آید تا ذوق و شوق آن‌ها به خدمت برگردد و این «راه مقدس» از پیشگامان فرهیخته خالی نماند.
از یاد نبریم در شرایطی که زبان فارسی و هویت ایرانی، آشکار و نهان مورد یورش قرار گرفته و کسانی از تضعیف آن خوشنود می‌شوند اهمیت این بنیاد صد ساله از نگاه ملی دو چندان است.
من که افتخار همراهی دوستداران و حامیان این مؤسسه را دارم (و پیش‌ترها مرحوم آقای دعایی هم در جمع ما بود) جز ادب و خویشتنداری و فداکاری و شوق خدمت به ایران و زبان فارسی در این بزرگان ندیده‌ام و امیدوارم استادان پرسابقه و خوشنام زبان و ادب فارسی بیش از این خاموش نمانند و به شیوه‌ای که خود می‌پسندند در یادآوری حرمت و حریمِ همراهان و همدمان این مؤسسه کوشا باشند و اجازه ندهند که این سازمان علمی که پیوند با هویت ایرانی دارد دچار آشفتگی شود .
کلام را با دکتر حسن انوری به پایان می‌بریم که در مراسم مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب سخنی گفت بدین مضمون:
ایران فقط خاک نیست؛ ایران یک روح است و این روح برای همیشه ماندگار خواهد ماند.
احمد مسجدجامعی
منبع: روزنامه اطلاعات